İçindekiler
Dünyanın hareketleri ve sonuçları coğrafya 9.sınıf Dünyanın şekli ve hareketleri ünitesi içerisinde işlenmektedir. Dünyanın hareketleri konu içerisinde Dünyanın günlük hareketi, Dünyanın günlük hareketinin sonuçları, Dünyanın yıllık hareketi, Dünyanın yıllık hareketinin sonuçları ve Eksen eğikliği anlatılmıştır.
Dünyanın Hareketleri Nelerdir?
Dünya’nın uzay içinde birçok farklı hareketi vardır. Ancak canlı yaşamını etkileyen iki önemli hareketi vardır.
1. Dünya’nın ekseni çevresindeki günlük hareketi
2. Dünya’nın Güneş çevresindeki yıllık hareketi
Dünyanın Günlük Hareketi
Dünya’nın ekseni etrafından batıdan doğuya doğru ı 24 saatlik bir turuna Dünyanın günlük hareket denir.
Yer Ekseni : Kutup noktalarını birleştiren ve Dünya’nın merkezinden geçtiği var sayılan çizgiye denir.
Çizgisel hız : Dünya’nın ekseni çevresindeki dönüşü sırasında birim zamanında aldığı yolun km. cinsinden değerine çizgisel hız denir. Dünya’nın şekline bağlı olarak Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe çizgisel hız azalır.
Açısal hız : Dünya’nın ekseni çevresindeki dönüşü sırasında birim zamanında aldığı yolun açı cinsinden değerine açısal hız denmektedir.
Not: Çizgisel hıza etki eden Dünyanın günlük hareketidir. Çizgisel hızın Ekvatordan kutuplara doğru azalmasının nedeni Dünyanın şeklidir.
Dünyanın Günlük Hareketinin Sonuçları
Dünya’nın ekseni çevresindeki hareketine bağlı olarak gün içinde;
- Gece ve gündüz birbirini takip eder.
- Doğunun yerel saati daima ileri, batının yerel saati ise daima geridedir.
- Güneş doğudaki yerlerde erken doğar, erken de batar; batıdaki yerlerde ise geç doğar, geç de batar.
- Güneş ışınlarının bir merkeze geliş açısı değişir.
- Güneş ışınlarının atmosferde tutulma oranı gün içinde değişir.
- Cisimlerin gölge boyları değişir.
- Sıcaklık ve basınç değerleri değişir.
- Sıcaklık değişmelerine bağlı olarak kayalarda fiziksel ayrışma meydana gelir.
- Basınç değişmelerine bağlı olarak meltem rüzgarları oluşur.
- Ana yönler ortaya çıkar.
- Yerel saat farkları oluşur (Bir noktanın yerel saati sürekli olarak değişir).
- Dinamik basınç merkezleri oluşur. (30″ enlemler çevresinde DYB ve 60″ enlemler çevresinde DAB oluşur.)
- Merkezkaç kuweti oluşmasına bağlı olarak okyanus akıntılarında ve sürekli rüzgarlarda sapmalar oluşur.
- Sürekli rüzgarlar Kuzey Yarım Küre’de sağa, Güney Yarım Küre’de ise sola sapar.
Dünyanın Yıllık Hareketi
Dünya’nın hareketleri ve sonuçları, güneş etrafında dünyanın 365 gün 6 saatlik bir turuna dünyanın yıllık hareketi denir. Dünya yıllık hareketi sırasında saatte ortalama 108 000 km hız ile 939 milyon km yol alır. Dünya Güneş etrafındaki bu turunu elips şeklindeki bir yörüngede yapar.
Yörünge: Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi sırasında izlediği yola yörünge denir. Bu yörünge elips şeklindedir.
Ekliptik (Yörünge) Düzlemi: Dünya’nın elips şeklindeki yörüngesinden geçtiği varsayılan düzleme ekliptik ya da yörünge düzlemi denir.
Dünyanın Elipsoit Yörüngesinin Sonuçları
- Dünya, Güneş çevresindeki hareketi sırasında bazen Güneş’e yaklaşır, bazen de uzaklaşır. Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu tarih (günberi tarihi) 3 Ocak, en uzak olduğu tarih (günöte tarihi) 4 Temmuz’dur.
- Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüş hızı değişir. Dünya Güneş’e yaklaştığı zaman çekim etkisine bağlı olarak yörüngede daha hızlı hareket ederken, uzaklaştığı zamanlarda daha yavaş hareket eder.
- Mevsim süreleri farklılık gösterir. Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi 92 gün sürerken Güney Yarım Küre’de yaz mevsimi 89-90 gün sürer.
- Kuzey Yarım Küre’de sonbahar başlangıcı iki gün gecikerek 23 Eylül olur.
- Şubat ayı iki gün kısa sürerek 28 gün olur.
Eksen Eğikliği: Ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi arasında 23° 27″bir açı vardır. Bu açıya eksen eğikliği denir.Yer ekseni ile Yörünge düzlemi arasındaki 66° 33″lık açı da eksen eğikliğini bağlı olarak oluşmuştur.
Eksen Eğikliği ve Yıllık Hareketin Sonuçları
- Dönenceler ve kutup daireleri oluşur.
- Matematik iklim kuşakları oluşur. 0° ile 30° enlemleri arası tropikal kuşak, 30° ile 60° enlemleri arası orta kuşak,60° ile 90° enlemleri arası ise kutup kuşağıdır.
- Yıl içinde güneş ışınlarının geliş açısı değişir. Yıl içinde güneş ışınları dönencelere bir defa, dönenceler arasına iki defa dik düşer.
- Yıl içinde cisimlerin gölge boyları değişir.
- Yıl içinde sıcaklık ve basınç değerleri değişir.
- Yıllık sıcaklık ve basınç değişmelerine bağlı olarak Muson rüzgarları oluşur.
- Aydınlanma dairesinin yıl içinde sınırı değişir. Aydınlanma dairesi kutup noktaları ile kutup daireleri arasında yer değiştirir.
- Mevsimler oluşur. (Aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler oluşur.)
- Yıl içinde Güneş’in doğuş ve batış saati değişir.
- Yıl içinde Güneş’in doğuş ve batış yeri değişir.
- Yıl içinde gece ve gündüz süreleri değişir.
Dünyanın Hareketleri Örnek Soru
Aşağıdakilerden hangisi, yerkürenin günlük ve yıllık hareketlerine bağlı olarak değişmez?
A) Güneş’in doğuş ve batış saatleri
B) Dünya’nın Güneş’e göre konumu
C) Gece ve gündüzün uzunluğu
D) Yer ekseninin ekvator düzlemiyle yaptığı açı
E) Güneş ışınlarının yere değme açısı
Cevap D
MEB EBA Güneş sistemi Video izlemek için tıklayınız.
