Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri

Dalga ve akıntıların oluşturduğu yer şekilleri dış kuvvetlerin oluşturduğu yer şekilleridir.

Deniz yüzeyinde rüzgarların etkisiye oluşan salınım hareketlerine dalga denir. Dalgaların oluşmasında rüzgarların yanı sıra; gelgit (med-cezir), deniz tabanında meydana gelen depremler, heyelan, aysberg (buz dağı) oluşumu ve volkanizma faaliyetleri etkili olmaktadır. Tsunamiler deniz tabanında meydana gelen depremlerin sonucu oluşan dev dalgalardır.

Okyanus ve denizlerdeki su kütlelerin çeşitli nedenlerle bulundukları yerlerden farklı bölgelere taşınmasına akıntı denir. Akıntıların oluşmasında etkili olan faktörler

• Sıcaklık farkı
• Seviye farkı
• Sürekli rüzgarlar
• Gelgit (med-cezir)
• Yoğunluk ve tuzluluk farkı etkilidir.

Dalga ve Akıntıların Oluşturduğu Yer Şekilleri Nelerdir?
Aşındırma Şekilleri	Biriktirme Şekilleri
Falez (Yalıyar) Kıyı Aşınım Düzlükleri Doğal Köprüler	Kumsal (Plaj) Kıyı Oku Kıyı Kordonu Lagün Tombolo

Dalgalar genellikle derin kıyılarda aşındırma, sığ (derin olmayan) kıyılarda ise biriktirme yaparak yer şekilleri oluşturur.

1) Falez (Yalıyar)

Dağların kıyı çizgisine paralel uzandığı kıyılarda dalgalar kıyının gerisinde uzanan dik yamaçların alt kısımlarını aşındırır.  Aşınan yerlerin çökmesiyle oluşan kıyıdaki dik yamaçlara falez (yalıyar) denir. Ülkemizde falezler en fazla Karadeniz ve Akdeniz kıyı şeridinde görülür.

2) Kıyı Aşınım Düzlüğü

Dalga aşındırması sonucu oluşan dik yamaçlar ile kıyı arasındaki düzlüğe aşınım düzlüğü veya abrazyon platformu denir.

3)Doğal Köprüler 

Karadan denize doğru uzanan kayalıkların alt kısımlarının aşındırılmasıyla oluşan yer şekilleridir.

1) Kumsal (Plaj)

Dalgaların taşıdıkları ince malzemeleri sığ kıyılarda biriktirmesiyle oluşan kumullara plaj ya da kumsal adı verilir.

2) Kıyı Oku

Dalgalar ve akıntılar taşıdıkları malzemeyi sığ olan koyların kenarlarında biriktirir. Bunu sonucunda kıyıların önünde denize doğru çıkıntılar oluşur. Bu çıkıntılara kıyı oku denir.

3) Kıyı Kordonu (Kıyı Seti)

Kıyı oklarının zamanla genişleyip uzaması sonucunda kıyı kordonları oluşur.

4) Lagün (Kıyı Set Gölü, Deniz Kulağı)

Sığ kıyılarda bulunan koy veya körfezlerin kıyı kordonuyla kapanması sonucu oluşurlar. Lagünler kıyı set gölü olarak bilinirler. Ülkemizde Marmara bölgesinde Büyük ve Küçük Çekmece gölleri Terkos (Durusu) gölü bu şekilde oluşmuştur.

5) Tombolo (Saplı Ada)

Kıyıya yakın bir adanın dalgaların getirdiği malzemelerle oluşan kıyı kordonlarıyla bağlanması sonucu oluşan yarım adaya tombolo adı verilir. Marmara denizinde Kapıdağ Yarımadası ile Karadeniz’deki Sinop Yarımadası buna örnektir.

Ay ve güneşin çekim gücüne bağlı olarak deniz ve okyanus sularında görülen yükselme alçalma  hareketidir. Gel-git olayında Ay’ın etkisi daha fazladır.

Ay günü ile güneş günü arasındaki 50 dk. lık farktan dolayı gel-git olayı her gün bir önceki güne göre daha geç gerçekleşir. Yeniay ve dolunayda büyük gel-git, ilk ve son dördünde küçük gel-git yaşanır.

Kabarma ve alçalma arasındaki seviye farkına gel-git genliği denir. Gel-git genliği iç denizlerde azdır (40-50 cm), Okyanus kıyılarında fazladır (10-12 m).

Gelgitin etkili olduğu akarsuların denize döküldüğü ağız kısımlarında delta oluşmaz Çünkü gelgit akarsuyun getirdiği malzemeleri kıyıdan uzaklaştırır. Bu yerlerde deniz suları akarsuların ağızlarından içeriye doğru girinti yaparak haliçler oluştururlar.

Deniz kıyısından itibaren -200 metre derinliğe kadar olan alanlara kıta sahanlığı denir. Ülkemizde dağların kıyı çizgisine paralel uzandığı Aldeniz ve Karadeniz kıyılarında kıta sahanlığı dardır. Dağların kıyı çizgisine dik uzandığı Ege denizi kıyılarında ve kıyı gerisinde yükseltinin az olduğu Güney Marmara kıyılarında kıta sahanlığı daha geniştir.

Buzulların oluşturduğu yer şekilleri ders notunu görmek için tıklayınız.

derscografya.com/buzullarin-olusturdugu-yer-sekilleri/

Dalga ve akıntılarının oluşturduğu yer şekilleri eba kazanım testi çözmek için tıklayınız.

https://odsgm.meb.gov.tr/kurslar/Default.aspx

Dalga ve akıntılarının oluşturduğu yer şekilleri pdf ders notlarını indirmek için tıklayınız.

derscografya.com/wp-content/uploads/2020/11/dalga-ve-akintilarin-olusturdugu-yer-sekilleri-pdf-ders-notlari.pdf