İçindekiler
Atmosfer ve iklim coğrafya 9.sınıf İklim bilgisi ünite içerisinde işlenmektedir. Atmosferin özellikleri, Atmosferin katmanları, Atmosferin faydaları, İklim tanımı, İklim etkileri, Hava durumu tanımı, İklim hava durumu arasındaki farklar anlatılmıştır.
Atmosfer ve İklim Özellikleri
Yer çekiminin etkisiyle dünyamızı çepeçevre saran, farklı yoğunluk ve kalınlıktaki katmanlardan oluşan gaz örtüsüne atmosfer denir.
Atmosferde bulunan gazları ikiye ayırabiliriz:
1. Havada her zaman bulunan ve miktarı değişmeyen gazlar (% 78 Azot, % 21 Oksijen, % 1 Argon, Neon, Helyum gibi asal gazlardır.)
2. Havada her zaman bulunan ancak miktarı değişen gazlar (karbondioksit ve su buharıdır.)
Atmosferin Faydaları
- Hava ve su buharı bulundurduğundan canlıların yaşamasına olanak sağlar.
- Dünya’nın aşırı ısınmasını ve aşırı soğumasını engeller.
- İklim olaylarının yaşanmasını sağlar. Yeryüzünü şekillendiren dış kuvvetler (akarsular, rüzgarlar, buzullar vb.) atmosferden kaynaklanır.
- Dünya ile birlikte dönerek sürtünmeden doğacak yanmayı engeller.
- Güneş’ten gelen zararlı ultraviyole (mor ötesi) ışınlarını tutarak süzer.
- Uzaydan gelen büyük gök taşlarının (meteorların) parçalanmasını ve bütün olarak yeryüzüne düşmesini engeller.
- Güneş ışınlarının yansıyarak dağılmasını sağlar. Böylece, Güneş’i doğrudan görmeyen gölge yerlerin tam karanlık olmasını engeller.
- Yeryüzündeki ışığın, sesin ve sıcaklığın dağılmasını ve iletilmesini sağlar.
- Bitkilerin fotosentez yapmasını sağlar.
Atmosferin üst sınırının yükseltisinin 10.000 km olduğu sanılmaktadır.
Atmosferin Katmanları
Atmosfer, yoğunlukları ve özellikleri birbirinden farklı katmanlardan oluşmuştur:
Troposfer
- Atmosferin en alt katmanıdır.
- Atmosferdeki gazların % 75’i burada yer alır.
- Yükseldikçe gazların yoğunluğu azalır.
- Troposfer içinde her 200 m. yükseğe çıkıldıkça sıcaklık 1°C azalır. Çünkü, troposfer daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınır.
- Troposferin kalınlığı Ekvator’da 16-17 km. iken, kutuplar üzerinde 9-10 km’dir. Bu durumun oluşmasında;
- Ekvator’da ısınan havanın hafifleyerek yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan havanın ağırlaşarak alçalması
- Dünya’nın ekseni etrafındaki dönüş hızının ve savrulmanın Ekvator’da daha fazla olması
- Yer çekiminin kutup|ara doğru artması etkili olmuştur.
- Su buharı sadece troposferde bulunduğu için iklim olayları da yalnızca bu katmanda görülür.
Stratosfer
- Sratosfer Troposferin üzerinde 35-50 km yüksekliğe kadar uzanır.
- Su buharı bulunmadığından iklim olayları görülmez.
- Üst sınırında sıcaklık -45° dir.
- Yatay yönlü hava akımları görülür.
- Bu katmanın üst sınırında (stratosfer ile mezosfer arasında) ozon tabakası bulunur.
- Ozon tabakası Güneş’ten gelen ve canlılar için zararlı olan mor ötesi (ultraviyole) gibi ışınları tutar.
Mezosfer (Şemosfer)
- Mezosfer yıldız kayması olarak bilinen meteorların yanarak parçalandığı katmandır.
- Atmosferin en soğuk bölgesidir. (-100 °C )
İyonosfer (Termosfer)
- İyonosfer katmanında gazlar iyon halinde bulunur.
- Bu yüzden radyo ve haberleşme sinyallerini çok iyi iletir.
- Sıcaklık çok yüksektir. (250°C’ ye kadar çıkabilmektedir.)
Egzosfer
- Egzosfer atmosferin en dış katmanıdır.
- Sınırı kesin olarak belli değildir. Ancak 10.000 km’ye kadar çıktığı tahmin edilmektedir.
- Yer çekimi hissedilmeyecek kadar azdır.
İklim Nedir? İklimin Etkileri Nelerdir?
Geniş alanlarda etkili olan ve uzun yıllar boyunca (en az 30-40 yıl) değişmeyen hava olaylarının ortalama durumuna iklim denir. Atmosfer ve iklim, coğrafi çevreyi şekillendiren ve insan yaşamını çok yakından kontrol eden bir etmendir.
İklimin Etkileri
- İnsanların sosyal yaşamlarını ve ekonomik etkinliklerini,
- İnsanların yeryüzüne dağılışlarını, kültürlerini,
- Yerleşim özelliklerini ve konut tiplerini,
- İnsanların giyeceklerini, yiyeceklerini ve fizyolojik özelliklerini,
- Ulaşım, turizm, tarım ve sanayi gibi ekonomik faaliyetleri,
- Tarım ürünleri çeşitliliğini,
- Bitki örtüsü türü, çeşitliliği ve dağılışını,
- Hayvan türlerini ve yeryüzüne dağılışını,
- Toprak oluşumunu, çeşitlerini ve dağılışını,
- Dış kuvvetlerin oluşumunu ve etkili olduğu yerleri,
- Denizlerin tuzluluk oranını ve sıcaklığını,
- Akarsuların akım düzenini (rejimini),
- Göllerin oluşumunu ve kimyasal özelliklerini,
- Erozyon ve heyelan olaylarını,
- Taşların çözülme türünü,
- Kalıcı kar sınırı yükseltisini,
- Tarım, yerleşme ve orman üst sınırını
Atmosfer ve İklim Terimleri
Klimatoloji: Yeryüzünde görülen iklim tip|erini, özelliklerini, hava kütlelerini ve iklimin insan hayatı üzerindeki etkilerini inceleyen bilim dalıdır. Kısaca iklim bilimi denilmektedir.
Hava Durumu: Dar alanlarda etkili olan, kısa süreli (birkaç günlük ya da birkaç haftalık) değişken atmosfer olaylarına hava durumu denir. İklim etkileri gibi Hava durumunun günlük yaşamımız üzerinde çok yakından etkileri bulunmaktadır.
Hava Olayı: Havada meydana gelen yağış, nem, rüzgar gibi meteoroloji ile ilgili olaylara denir. İnsanlar günlük yaşamlarını
planlarken genellikle hava olaylarını göz önünde bulundururlar.
Hava Kütlesi: Atmosferin sıcaklık ve nem bakımından aynı özelliği gösteren geniş parçalarına hava kütlesi denir.
Meteoroloji: Kısa süreli hava olaylarını inceleyen ve gözlemleyen bilim dalına meteoroloji denir. Klimatoloji ve meteoroloji birbirlerine çok yakın olmakla birlikte biri diğerini tamamlayan iki ayrı bilimdir.
İklim ile Hava Durumu Arasındaki Farklar
- İklim uzun süreli, hava durumu kısa süreli atmosfer olaylarıdır.
- İklimde değişkenlik az iken hava durumunda fazladır.
- İklim geniş alanlarda etkili iken hava durumu dar alanlarda etkilidir.
- İklimi anlatırken kurak, yağışlı ve sıcak gibi genel terimler kullanılırken hava durumunda ise güneşli,
yağmurlu, bulutlu gibi özel terimler kullanılır.
Atmosfer ve İklim Örnek Çıkmış Soru
1) Bir yerde atmosfer olaylarının gösterdiği ortalama duruma ne ad verilir? 1983 ÖYS
A)Hava durumu
B) Hava olayları
C) Mevsim
D) Hava gözlemi
E) İklim
2) Aşağıdakilerin hangisinde İklimin etkisi yoktur? ÖYS 1995
A) Turizm etkinlikleri
B) Akarsu rejimleri
C) Gelgit olayı
D) Doğal Bitki Örtüsünün dağılışı
E) Erozyon
Atmosfer ve iklim etkileri konusunu MEB EBA üzerinden çalışmak için aşağıdaki linklere tıklayınız.
- EBA Atmosfer ve iklim Konu videosu için tıklayınız.
İklim Bilgisi Ders Notları
