Dünyadaki Göçler (Nüfus Hareketleri)

Dünyadaki göçler (nüfus hareketleri) 10.sınıf coğrafya müfredat konuları arasında işlenmektedir. YKS sınavında hem TYT’de hem de AYT konuları içerisinden soru gelebilmektedir. Bu ders notuna çalıştıktan sonra aşağıdaki kazanımları elde edeceğiz.

10.2.8. Tarihî metin, belge ve haritalardan yararlanarak dünyadaki göçlerin nedenleri ve sonuçları
hakkında çıkarımlarda bulunur.
a) Tarihteki önemli Türk göçlerinin sebepleri üzerinde durulur.
b) Güncel mülteci göçlerine yer verilir.

Dünyadaki Göçler

İnsanların çeşitli nedenlerle yaşadıkları yerleri terk edip devamlı ya da uzun süreli yer değiştirmesi olayına göç denir.  Göçler bireysel olduğu gibi kitlesel göçlerde olabilir.

İnsanlık tarihinin başlangıcından günümüze kadar insanlar farklı nedenlere bağlı olarak göç etmişlerdir. Göçler kıtalar arası, ülkeler arası, kırdan kentte, kentten kıra şeklinde olabilir. Günümüzdeki dünya nüfusunun dağılışında

Göç olayının ülke sınırları içinde gerçekleşirse içgöç, ülkeler ya da kıtalar arasında gerçekleşirse dış göç adı verilir. İç göçler ülke içindeki nüfusun dağılışını etkiler. Dış göçler ise ülkelerin ya da kıtaların nüfuslarını etkiler.

Kişinin kendi isteği ile gerçekleştirdiği göçlere gönüllü göç denir. İsteğe bağlı göçlere, Avrupalıların coğrafi keşiflerle birlikte yeni kıtalara yerleşmeleri örnek verilebilir.

Kişinin kendi isteği dışında yapılan göçlere zorunlu göç denir.  Zorunlu göçlere mübadele ve Afrikalıların köle olarak Amerika kıtasına götürülmesi örnek verilebilir.

İnsanların bulundukları yeri terk edip başka yerlere kalıcı olarak yerleşmesiyle yapılan göçlere devamlı göçler denir.

Tarım, hayvancılık, turizm faaliyetleri gibi bir mevsime bağlı yapılan göçlere geçici (mevsimlik) göç denir.

Göçlerin Nedenleri

Göç insanlık tarihi kadar eski bir olgudur.  Geçmiş çağlarda göç üzerinde iklim değişmeleri (doğal etmenler) etkili iken, günümüzde yapılan göçler üzerinde doğal, beşer, ekonomik, sosyal ve siyasal etmenler etkili olmaktadır.

Geçmişten Günümüze Önemli Göçler

1.Türklerin Orta Asya’dan Göçü ve Kavimler Göçü

Türkler, ana yurtları olan Orta Asya’dan ayrılarak başka bölgelere doğru göç etmişlerdir.
Bu göçlerin meydana gelmesinde etkili olan faktörler;

• Orta Asya’da yaşanan kuraklık
• Hayvanlara otlak bulma ihtiyacı
• Doğal kaynakların artan nüfusu besleyememesi
• Yeni yerler fethetme arzusu
• Türk boyları arasındaki mücadeleler

Türk topluluklarının 4. yüzyılda ana yurtlarından ayrılarak Avrupa Kıtası ve Asya Kıtası’nın batısına doğru başlattıkları göç, dünyadaki en büyük kitlesel göç hareketlerinden biri olan kavimler göçü’ne neden olmuştur.

Orta Asya’dan, Türklerin de içinde yer aldığı tarihin en büyük göç hareketi sırasında kavimler birbirlerini batıya doğru iterek Avrupa’ya kadar ulaşmış ve çok sayıda kavim yer değiştirmiştir. Bu göçün sonucunda Avrupa kıtasının siyasi yapısı değişmiş, yeni ırk ve milletler ortaya çıkmıştır.

2.Yeni Dünya’ya Göçler

15. yüzyılın sonlarına doğru keşfedilen kıtalara (Amerika ve Okyanusya) Avrupa’dan olan göçlerdir. Coğrafi keşiflerden sonra yeni kıtaların keşfedilmesiyle buralara büyük göç dalgaları yaşanmıştır. Avrupa’dan yaklaşık 60 milyon insan yer değiştirmiştir.

Yeni Dünya’ya göçlerin gerçekleşmesinde Kristof Kolomb, Ferdinand Macellan, Vasco Dö Gama gibi denizcilerin yaptığı seyahatler ve buluşlar çok etkili olmuştur.

Dünya’da yeni yerlerin keşfedilmesiyle ve buralardaki kaynakların işlenmesi özellikle Avrupalıların ticaret kolonileri kurmalarına neden olmuştur. İngilizler ve Fransızlar Kuzey Amerika’ya, İspanyol ve Portekizliler de Güney Amerika’ya ticaret kolonileri kurmuşlardır.

Avrupalıların Amerika’ya yoğun göç etmelerinde etkili olan faktörler;

• Siyasal baskılardan kaçmak
• Dini inanışlarını özgürce yaşamak
• Ülkelerinde kendilerine verilmeyen fırsatları değerlendirmek
• Maceraya atılmak

3.Mübadele Göçleri

Ülkeler arasında yapılan siyasi anlaşmalarla belirlenen yerlerdeki nüfusun karşılıklı olarak yer değiştirmesine nüfus mübadelesi denir. Mübadele zorunlu bir göçtür.
Bu tip göçler:
• Türkiye ile Yunanistan
• Romanya ile Bulgaristan arasında olmuştur.

Lozan Antlaşması’yla Türkiye ile Yunanistan arasında 1 Mayıs 1923’te Nüfus Mübadelesi Protokolü imzalanmıştır. Bu protokol ile Anadolu’da yaşayan Rumlar ile Yunanistan’da yaşayan Türkler zorunlu olarak yer değiştirmiştir.

4.Beyin Göçü

Beyin göçü, bilim adamı, doktor, mühendis akademisyen gibi vasıflı insan gücünün daha gelişmiş bir ülkelere çalışmak için yaptıkları göçe beyin göçü denir.

Beyin göçü, ülkeler arasındaki gelişmişlik farklarının daha da artmasına neden olmaktadır. Gelişmemiş  ya da az gelişmiş ülkeler, nitelikli elemanlarının başka ülkelere gitmesi, onları olumsuz yönde etkilemektedir.

Bunun karşılığında gelişmiş ülkeler, yetişmiş kalifiye elemanları kendi ülkelerine çekerek kalkınmasını daha da arttırmaktadır. Beyin göçü özellikle 1960’lı yıllarda hız kazanmıştır.

Dünyada en çok beyin göçü veren ülkeler; Hindistan, Pakistan, Çin, Filipinler, Fas, Tunus, Cezayir, Nijerya ve Orta Asya Türki Cumhuriyetlerdir.

En çok beyin göçü alan ülkeler ABD, Kanada, Avustralya, Almanya, İngiltere, Fransa, İsviçre, İsveç ve Norveç gibi gelişmiş ülkelerdir.

5.İşçi Göçleri

II. Dünya Savaşı’na katılan Almanya, Hollanda, Fransa, Belçika ve Avusturya gibi ülkeler, sınırları içerisinde ortaya çıkan iş gücü açığını kapatmak ve kalkınmalarına hız vermek amacıyla diğer ülkelerden göç almıştır.

Almanya (Fedaral Almanya) 1952 yılından itibaren yabancı işçi göçü almaya başlamıştır. Türkiye’den Avrupa’ya 1960 yılından sonra işçi göçleri yaşanmıştır. 1961 yılında Almanya ile işçi göçü antlaşması imzalanmıştır. Daha sonraki yıllarda Fransa, Belçika, Hollanda, İngiltere, İsveç, Danimarka ve Avusturya’ya işçi göçleri gerçekleşmiştir.

Türkiye’den ülke dışına yapılan göçlerin fazla olmasında etkili olan faktörler;

• Nüfus artış hızının yüksek olması
• Gelir dağılımındaki dengesizlik
• İş bulma ve istihdam sorunları
• Kırsal kesimdeki düşük gelir düzeyi
• Kırsal kesimde ihtiyaçların çoğalması ve çeşitlenmesi

6.Doğal Afetlerin Neden Olduğu Göçler

Deprem, tsunami sel, volkanik patlama, çölleşme gibi doğal afetler insanların daha güvenli yerlere göç etmesine neden olur. Geçmişte doğal afetlerin neden olduğu bazı göçler şunlardır.

• Türklerin 4. ve 5. yüzyılda Orta Asya’dan kuraklık nedeniyle yapılan göçler.
• ABD Kaliforniya eyaletinde meydana gelen deprem nedeniyle bölge dışına yapılan göçler
• Aral gölünün sularının aşırı kullanımı sonucu, göl sularının çekilmesi sonucu verimsizleşen topraklar nedeniyle insanlar göç etmiştir.
• Kırgızistan’da 1994 yılında meydana gelen toprak kayması (heyelan) sonucunda 270 bin kişinin göç etmesi
• 17 Ağustos 1999 yılında meydana gelen Büyük Marmara Depremi sonucu bölge dışına yapılan göçler.

7.Savaşların ve Sosyal Olayların Neden Olduğu Göçler

Ülkeler arasındaki savaşlar ve ülke içerisinde yaşanan sosyal ve siyasal çatışmalar, insanların göç etmesine neden olur. Bu göç olayı, hem ülke içinde hem de ülke dışına doğru olabilmektedir. Savaş, çatışma veya siyasal baskı sonucu ülkelerini terk ederek başka ülkelere göç edenlere mülteci (sığınmacı) denir.

Göçlerin Ortak Özellikleri

• Göçlerin önemli bir kısmı kısa mesafelerde yapılır.
• İnsanlar en fazla ekonomik nedenlerden dolayı göç etmektedirler.
• Göçler genellikle kırsal alandan kentlere doğru yapılır.
• Göçlere katılanların önemli bir kısmı erkek nüfustan oluşmaktadır.
• Göç veren yerde kadın nüfusu, göç alan yerde erkek nüfusu fazladır.
• Uluslararası göçler genellikle az gelişmiş ülkelerden çok gelişmiş ülkelere yapılır.
• Ulusal göçler az gelişmiş bölgelerden çok gelişmiş bölgelere doğru yapılmaktadır.

Göçün Mekânsal Etkileri

Göç Alan Yerlerde Ortaya Çıkan Mekânsal Etkiler

• Kentler hızlı ve plansız bir şekilde büyür.
• Gecekondulaşma (çarpık kentleşme) artar.
• Hızlı nüfus artışına bağlı trafik sorunları oluşur.
• Kentlerde taşıt sayısının hızlı artması ve fosil yakıtların tüketilmesi sonucu hava kirliliği artar.
• Yerleşmeye uygun olmayan dere yatakları ve ormanlar gibi yerler yerleşime açılarak doğa tahrip edilir.
• Kent dışında yer alan fabrikalar zamanla kentin aşırı büyümesiyle kent içinde kalır.
• Farklı kültürlere sahip insanlar aynı yerde yaşamaya başlar. Bunlar arasında kültür çatışması ve buna bağlı kültür yozlaşması ortaya çıkar.
• Ucuz iş gücü elde edilmiş olur. İşçi ücretleri ucuzlar.
• Kentsel alanlarda erkek nüfusun oranı artar.

Göç Veren Yerlerde Ortaya Çıkan Mekânsal Etkiler

• Tarım alanları boş kalır verim düşer.
• Hayvancılıkla uğraşan insanların sayısı azalacağından, hayvancılık faaliyetleri geriler.
• Okul, sağlık ocağı, konutlar boş ya da ilgisiz kalır. Yatırımlar boş kalmış olur.
• Kırsal bölgede kadın ve yaşlı nüfus oranı artar.
• Yatırımlar azalır.