İçindekiler
Kıyı tipleri oluşumunda ve kıyıların şekillenmesinde etkili olan faktörleri şu şekilde özetleyebiliriz.
- Dağların uzanış doğrultusu
- Yükselti ve gelgit olayı
- İç kuvvetler (epirojenez, orojenez)
- Dış kuvvetler (akarsular, rüzgarlar, buzullar) etkili olmaktadır.
Kıyı Tipleri
1) Enine Kıyılar
Dağların kıyı çizgisine dik uzandığı alçak ovalık alanların sular altında kaldığı kıyılarda görülür.
- Girinti çıkıntı fazladır.
- Koy, körfez ve doğal liman sayıları fazladır.
- Kıta sahanlığı geniş olup, dalga biriktirme şekilleri yaygındır.
- Akarsuların denize döküldüğü ağızlarında delta oluşumu yaygındır.
- Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım kolaydır. Bu nedenle limanların hinterlandı geniştir.
- Denizden gelen hava hareketleri iç kesimlere kadar sokulabilmektedir. Bu nedenle kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılığı yaşanmaz.
- Ülkemizde Ege kıyılarında görülmektedir.
2) Boyuna Kıyılar
Dağların kıyı çizgisine paralel uzandığı yerlerde görülen bu kıyı tipidir.
- Girinti çıkıntı azdır.
- Koy, körfez ve doğal liman sayısı azdır.
- Kıta sahanlığı dar olup, dalga aşındırma şekilleri yaygındır.
- Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım zor olup, geçitlerle sağlanır. Bu nedenle limanların hinterlandı dardır.
- Deniz etkisi iç kesimlere sokulmaz. Bu nedenle kıyı ile iç kesimler arasında iklim farklılığı yaşanır.
- Ülkemizde Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında görülür.
3) Dalmaçya Kıyı Tipi
Kıyıya paralel uzanan sıradağlar arasındaki akarsu vadilerinin ve alçak yerlerin, deniz sularının yükselmesi ile sular altında kalması sonucu oluşan kıyılardır. Deniz suları içinde kalan sıradağların zirveleri kıyının önünde irili ufaklı adalar halinde görülür.
Adriyatik denizindeki Hırvatistan kıyılarında örnekleri vardır. Ülkemizde Antalya’nın Akdeniz kıyılarında Finike ile Kaş arasında görülmektedir.
4) Ria Tipi Kıyılar
Akarsu vadilerinin deniz sularının altında kalmasıyla oluşan kıyı tipleridir. Girinti çıkıntı çok fazla olduğu bu kıyılardır.
Dünya’da güneybatı İrlanda ile kuzeybatı İspanya kıyılarında görülür. Ülkemizde İstanbul ve Çanakkale boğazları , İstanbul Haliç kıyıları ile Güney batı ege kıyıları bu türdendir.
5) Limanlı Kıyılar
Alçak kıyılarda akarsu vadilerinde oluşan koy ve körfezlerin önlerinin kıyı okları ile kapanması sonucu oluşur. Dünyada Ukrayna’nın Karadeniz kıyılarındaki Odessa Limanı’dır. Ülkemizde İstanbul’daki Küçük ve Büyük Çekmece kıyılarında görülür.
6) Kalanklı Kıyılar
Karstik oluşumlu kanyon vadilerinin sular altında kalmasıyla dar ve derin koylardan oluşan kıyı tiplerine denir. Ülkemizde Mersin Silifke kıyılarında görülür.
7) Fiyortlu Kıyılar
Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyılardır. En güzel örnekleri İskandinav Yarımadasının Atlas okyanusu kıyılarında görülür. Dünyanın en büyük fiyordu ise Norveç’teki Sogne Fiyordu’dur.
8) Skyer Tipi Kıyılar
Deniz ilerlemesi sonucunda kıyıdaki hörgüçkaya ve moren tepelerinin adaya dönüştüğü yerlerde skyer tipi kıyılar görülür. Baltık denizin kuzeydoğusunda Finlandiya kıyılarında bu tür kıyılar görülür.
Fiyort ve Skyer tipi kıyılar genellikle bir arada görülür.
9) Haliçli Kıyılar
Gelgit genliğin fazla olduğu okyanus kıyılarında, akarsu ağızlarının gelgit tarafından aşınması ile denizin akarsu vadisi boyunca karaya doğru girinti yapmasıyla oluşur. Okyanus kıyılarında akarsu ağızlarında oluşan haliçli kıyılar Kuzeybatı Avrupa kıyılarında rastlanmaktadır. Dünyanın en büyük halici Almanya’nın Hamburg limanıdır.
10) Watt Tipi Kıyılar
Gelgit olayının etkili olduğu yerlerde suların yükseldiği dönemlerde sular altında kalan, suların geri çekildiği dönemlerde ise karalaşan balçıklı kıyılardır. Haliçli kıyıların görüldüğü yerlerde yaygındır. Fransa’nın Manş Denizi kıyılarında görülmektedir.
11) Resifli Kıyılar
Okyanusların sığ alanlarında yaşayan mercanların kalıntılarından oluşan kıyı tipidir. Dünyada sıcak kuşakta görülür. Resiflerin oluşumlarına göre kenar resifi, set resifi, atoller olarak ayrılırlar. Atoller ortasında volkanik bir ada ve çevresinde mercanlardan oluşan setlerden oluşur.
Türkiye’de Kıyı Tipleri
- Türkiye’de Karadeniz ve Akdeniz Kıyılarında dağlar kıyı çizgisine paralel uzandığı için enine kıyılar görülmektedir. (Özellikleri İçin Bkz. Boyuna Kıyılar)
- Ülkemizde dağların kıyı çizgisine dik uzandığı Ege kıyılarında Enine kıyı tipleri görülür. (Özellikleri için Bkz. Enine Kıyılar)
- Ria tipi kıyılar Türkiye’de İstanbul ve Çanakkale boğazı ve Güneybatı Anadolu kıyılarında görülür. (Özellikleri için Bkz. Ria Tipi Kıyılar)
- Dalmaçya kıyı tipi ülkemizde Antalya ili, Finike Kaş ilçeleri arsında kalan kıyılarda görülür. (Özellikleri için Bkz. Dalmaçya Kıyı Tipi)
- Limanlı kıyı tipi ülkemizde İstanbul Büyük ve Küçük Çekmece kıyılarında görülür. (Özellikleri için Bkz. Limanlı Kıyılar)
- Kalanklı kıyılar Akdeniz’de Mersin kıyılarında görülür. (Özellikleri için Bkz. Kalanklı Kıyılar)
Buzulların oluşturduğu yer şekilleri ders notunu görmek için tıklayınız.
derscografya.com/buzullarin-olusturdugu-yer-sekilleri/
Dalga ve akıntılarının oluşturduğu yer şekilleri eba kazanım testi çözmek için tıklayınız.
https://odsgm.meb.gov.tr/kurslar/Default.aspx
Kıyı tipleri pdf ders notlarını indirmek için tıklayınız.
derscografya.com/wp-content/uploads/2021/05/kiyi-tipleri-pdf-ders-notlari-indir.pdf
