İçindekiler
Mevsimlerin oluşumu ve özellikleri coğrafya 9.sınıf dünyanın şekli ve hareketleri ünitesi içerisinde işlenmektedir. Bu konu içerisinde mevsimler ve oluşumu, Ekinoks tarihleri, Solstis tarihleri, İklim kuşakları, Matematik iklim kuşakları ve Sıcak iklim kuşakları konuları işlenmiştir.
Mevsimler ve Özellikleri
Mevsimler ve özellikleri; eksen eğikliği ve yıllık harekete bağlı olarak mevsimler oluşur. Mevsim başlangıçlarına gün dönümü denir. Gün dönümü tarihleri ekinoks ve solstis olarak ikiye ayrılır. Ekinoks tarihleri 21 Mart ve 23 Eylül, solstis tarihleri ise 21 Haziran ve 21 Aralık tarihleridir. Mevsimlerin oluşumu ve bu tarihlerin ortaya çıkmasında;
- Dünyanın güneş çevresinde dönmesi (dünyanın yıllık hareketi)
- Yer eksenin yörünge düzlemine (ekliptik düzlem) 23° 27′ eğik olması (eksen eğikliği) etkili olmuştur.
Mevsimlerin Oluşumu ve Ekinoks Tarihleri
21 Mart
- Güneş ışınları Ekvator’a dik düşer.
- Öğle vakti Ekvator üzerindeki cisimlerin gölge boyları sıfır olur.
- Gece ve gündüz süreleri eşittir.
- Farklı yarım kürelerde aynı enlemlere güneş ışınları aynı açıyla gelir.
- Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.
- Aynı boylam üzerindeki yerlerde Güneş aynı anda doğar ve batar.
- Kuzey Yarım Küre ilkbahar, Güney Yarım Küre sonbahar başlangıcıdır.
- Kuzey Kutup Noktası’nda Güneş doğarken, Güney Kutup Noktası’nda Güneş batmaktadır.
- Bu zamandan sonra Kuzey Yarım Küre gündüz süreleri gece sürelerini, Güney Yarım Küre gece süreleri gündüz sürelerini geçmeye başlar.
23 Eylül
- Güneş ışınları Ekvator’a dik düşer.
- Öğle vakti Ekvator üzerindeki cisimlerin gölge boyları sıfır olur.
- Gece ve gündüz süreleri eşittir.
- Farklı yarım kürelerde aynı enlemlere güneş ışınları aynı açıyla gelir.
- Aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer.
- Aynı boylam üzerindeki yerlerde güneş aynı anda doğar ve batar.
- Kuzey Yarım Küre sonbahar, Güney Yarım Küre ilkbahar başlangıcıdır.
- Kuzey Kutup Noktası’nda Güneş batarken, Güney Kutup Noktası’nda Güneş doğmaktadır.
- Bu tarihten sonra Kuzey Yarım Küre gece süresi gündüz süresini, Güney Yarım Küre gündüz süresi gece süresini geçmeye başlar.
Mevsimlerin Oluşumu ve Solstis Tarihleri
21 Haziran
- Güneş ışınları Yengeç Dönencesi’ne dik düşer.
- Öğle vakti Yengeç Dönencesi üzerindeki cisimlerin gölge boyları sıfır olur.
- Yıl içinde güneş ışınları Türkiye’ye en büyük açıyla gelir.
- Kuzey Yarım Küre en uzun gündüz, en kısa gece, Güney Yarım Küre ise en uzun gece, en kısa gündüz yaşanır.
- Bu tarihten sonra Kuzey Yarım Küre gündüzler kısalmaya geceler uzamaya, Güney Yarım Küre gündüzler uzamaya geceler kısalmaya başlar.
- Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden geçer.
- Kuzey Yarım Küre yaz, Güney Yarım Küre kış başlangıcıdır.
- Kuzey Kutup Noktası’nda Güneş tepe noktasındayken, Güney Kutup Noktası’nda gece yarısıdır.
21 Aralık
- Güneş ışınları Oğlak Dönencesi’ne dik düşer.
- Öğle vakti Oğlak Dönencesi üzerindeki cisimlerin gölge boyları sıfır olur.
- Yıl içinde güneş ışınları Türkiye’ye en küçük açıyla gelir.
- Kuzey Yarım Küre en uzun gece, en kısa gündüz, Güney Yarım Küre ise en uzun gündüz, en kısa gece yaşanır.
- Bu tarihten sonra Kuzey Yarım Küre gündüzler uzamaya geceler kısalmaya, Güney Yarım Küre ise gündüzler kısalmaya geceler uzamaya başlar.
- Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden geçer.
- Kuzey Yarım Küre kış, Güney Yarım Küre yaz başlangıcıdır.
- vGüney Kutup Noktası’nda Güneş tepe noktasındayken, Kuzey Kutup Noktası’nda gece yarısı yaşanır.
İklim Kuşakları
Matematik İklim Kuşakları
Matematik iklim kuşakları eksen eğikliğine, güneş ışınlarının geliş açısına ve aydınlanma dairelerinin geçtiği sınırlara bağlı olarak ortaya çıkmıştır. Mevsimler ve iklim kuşakları
Tropikal Kuşak: Yengeç Dönencesi ile Oğlak Dönencesi arasında kalan bölgedir. Yıl içinde bu kuşak güneş
ışınlarını dik açı ile alır.
Orta Kuşak : Dönenceler (23° 27′ enlemleri) ile kutup daireleri (66° 33’enlemleri) arasında kalan bölgedir.
Kutup Kuşağı : Kutup daireleri (66° 33′ enlemleri) ile kutup noktaları (90° enlemleri) arasında kalan bölümdür.
Sıcak İklim Kuşakları
Sıcaklık iklim kuşaklarının oluşmasında;
- Dünya’nın şekli
- Kara ve denizlerin dağılışı
- Okyanus akıntıları
- Genel hava dolaşımı etkili olmuştur.
Sıcak Kuşak : Kuzey Yarım Küre 30° 30’enlemi ile Güney Yarım Küre 27° enlemi arasında kalan bölümdür.
Ilıman Kuşak : Kuzey Yarım Küre 30° 30′ enlemi ile 68° 30′ enlemi arasında, Güney Yarım Küre ise 27° enlemi ile 48° enlemi arasında kalan bölümdür.
Soğuk Kuşak: Kuzey Yarım Küre 68°30’enlemi ile 90°enlemi arasında, Güney Yarım Küre ise 48°enlemi
ile 90° enlemi arasında kalan bölümdür.
Mevsimlerin Oluşumu ve Gölge Boyu Değişimleri
Dünyanın yıllı hareket ve eksenin eğikliğine bağlı Güneşin ışınlarının yere düşme açısı sene boyunca
değişir. Bu nedenle sene içinde cisimlerin gölge boyları ve gölge yönleri değişir.
Gölge yönleri, tarihe göre dönenceler arasında bazı kuzeye bazı da güneye düşer. Yengeç dönencesinin kuzeyinde gölgelerin yönü her zaman kuzeyi gösterir. Oğlak dönencesinin güneyinde gölgelerin yönü her daim güneyi gösterir. Örneğin 21 Haziranda Yengeç dönencesinde öğle vakti cisimlerin gölgeleri oluşmaz. Buranın güneyinde yerlerde gölgelerin yönü güney, kuzeyindeki yerlerde ise gölgelerin yönü kuzeydedir.
21 Aralık’ta ise Oğlak dönencesinde öğle vakitleri cisimlerin gölgesi oluşmaz. Buranın güneyindeki yerlerde gölgelerin yönü güney, kuzeyindeki yerlerde ise gölgelerin yönü kuzeydedir.
Ekinoks tarihleri olan 21 Mart-23 Eylül tarihlerinde Ekvator’da öğle vakti cisimlerin gölgesi oluşmaz. Ekvator’un kuzeyindeki yerlerde gölgelerin yönü kuzey, güneyindeki yerlerde ise gölgelerin yönü güneydedir.
Mevsimlerin oluşumu MEB EBA Video izlemek için tıklayınız.
