Nem ve Yağış İklim Elemanları

Nem ve yağış iklimin birbirini etkileyen iki elemanıdır. Nemlilik ve yağış konusu içerisinde nem çeşitlerini, yoğunlaşma türleri, yağış oluşum şekillerini, Dünyanın en fazla ve en az yağış alan yerlerini açıklayacağız.

Suyun buharlaşarak gaz haline dönüşmesine nem (Su buharı) denir. Su buharının oranına nemlilik denir. Nem higrometre denilen aletle ölçülür. Havanın nemi gram (gr) olarak ifade edilmektedir. Su buharının doğrudan atmosfere dahil olmasına sublimasyon denir.

Buharlaşma ve terleme atmosferdeki su buharının kaynağıdır. Yoğunlaşma; havadaki su buharının soğuması sonucu katı ya da sıvı hale geçmesine denir.

Nemlilik hava ve iklim şartları bakımından da çok önemlidir. Havadaki su buharı yani nem yağışların kaynağıdır. Her sıcaklıkta buharlaşma gerçekleşir. Bu sebeple atmosferde sürekli bir miktar nem vardır. Buna atmosfer nemliliği denir. Nem ve yağış iklim elemanları üç şekilde ifade edilir.

Mutlak Nem 

1 m³ hava içinde bulunan nemin gram cinsinden değerine mutlak nem denir. O anda var olan nemdir.

Buharlaşma Yüzeyi: Buharlaşmanın etkili olduğu su yüzeyleri (Okyanus, deniz vb) mutlak nem fazla iken karasal yüzeylerde azdır. Örnek; Denizel alanlardan kara içlerine doğru gidildikçe mutlak nem azalır.

Sıcaklık: Sıcaklık ile mutlak nem arasında doğru orantı vardır. Sıcaklık arttıkça buharlaşma miktarı da artar buna bağlı olarak mutlak nem de artar. Örnek; Alçak enlemlerden yüksek enlemlere doğru mutlak nem azalır.

Rüzgarların Esme Yönü: Nemli rüzgarlar yani denizler üzerinden gelen rüzgarlar mutlak nemin artışına neden olur.

Okyanus Akıntıları: Mutlak nem sıcak okyanus akıntılarının etkili olduğu yerlerde fazladır.

Maksimum Nem 

1 m³ havanın belirli bir sıcaklıkta taşıyabileceği en fazla nem miktarıdır. Sıcaklık arttıkça hava genişleyeceğinden havanın nem taşıma kapasitesi de artar. Hava sıcaklığı düştüğünde ise havanın hacmi daralır içine alabileceği maksimum nem miktarı azalır.

Bağıl Nem

 Belli bir sıcaklıkta havada var olan nemin (Mutlak nem), havanın taşıyabileceği neme (Maksimum nem) oranıdır. Bağıl nem % olarak ifade edilir. Nisbi nem de denir. Hava kütlesinin doluluk oranını doyma noktasına ne kadar yakın olduğunu ve yağış ihtimalini ifade eder.

 

Sıcaklık: Bağıl nem sıcaklıkla ters orantılıdır. sıcaklık arttıkça bağıl nem azalır.

Yükselti: Yükselen havada sıcaklık azalır ve bağıl nem artar.

Mutlak Nem: Mutlak nem sıcaklık aynı olduğunda artarsa bağıl nemde artar.

Not: Bağıl nem; Ekvatoral iklim bölgesinde yüksek iken ,çöl iklim bölgelerinde ve kara içlerinde  Karasal iklim bölgelerinde azdır. Türkiye’de bağıl nem en yüksek, Doğu Karadeniz’de, en düşük ise, Güney Doğu Anadolu Bölgesi’ndedir.

Havadaki nemin (su buharının) soğumanın etkisiyle katı ya da sıvı hale geçmesine yoğuşma (yoğunlaşma) denir. Yoğunlaşmanın gerçekleşmesi için temel şart havanın soğumasıdır. Isınan hava kütlesi yoğunlaşmadan uzaklaşır. Başlıca yoğunlaşma türleri şunlardır: Bulut, sis, çiy, kırağı, kırç, yağmur, kar ve doludur.

Bulut Çeşitleri

Daha çok dikey hava hareketlerine bağlı soğumaların etkisiyle yerden yüksekte oluşan yoğunlaşma ürünüdür. Nefometre adı verilen bir alet ile ölçülür. Bulutlar oluştukları yükseltiye göre üçe ayrılır.:

Yüksek bulutlar (Sirüs): Yerden 6 km üzerinde oluşan, saydam tüy şeklinde bulutlardır. Gökyüzünde tüye benzeyip, uzun çizgiler gibi görünürler. Genelde yağış getirmezler.

Orta bulutlar (Kümülüs): Genellikle yerden 3-6 km yükseltiler arasında bulunan bulutlardır. Alçak bulutlar kadar yoğun değildirler, beyaz renkli görünürler. Kümülüslerin en belirgin özelliği tabanlarının düz olmasıdır. Bunun sebebi de yoğunlaşmanın aynı yükselti seviyesinden itibaren başlamasıdır.

Alçak bulutlar (Stratüs): Yerden itibaren 3 km yükseklikte oluşurlar. Kalın, yoğun ve karanlık görünüşlüdür. Yoğunlaşma miktarına göre yağış bırakırlar.

Sis Çeşitleri

Sis olayı, nemli hava kütlelerinin soğuk bir yüzey ile temas etmesi sonucu oluşur. Başka bir deyişle de yoğunlaşma yere dokunan hava katmanlarında olduğu zaman buna isi denir.  Sisler görüş mesafesini azaltarak, kara, hava, deniz, ulaşımını zorlaştırır. Sis oluşum şekilleri:

• Rüzgar, soğuk karaya doğru sıcak denizlerden eserse karada sis oluşur.
• Rüzgar, soğuk denizlere doğru sıcak denizlerden esince soğuk deniz üzerinde sis oluşur.
• Rüzgar, soğuk denizlere doğru sıcak karalardan esince deniz üzerinde sis oluşur.
• Alçalan hava hareketi serin denizler üzerinde deniz üzerinde sisleri oluşturur.
• Yamaç Sisleri: Yamaç boyunca sıcak ve nemli havanın yükselirken soğuması sonucu oluşan bir sis türüdür.
• Cephe Sisleri: sıcak cephelerden altaki soğuk hava içine olan yağış, yerde sis oluşturur.

Yoğunlaşma sonucu su buharının sıvı ya da katı hale geçerek yeryüzüne düşmesi olayına yağış denir. Yağış plüviyometre denilen bir alet ile ölçülür. Yağış oluşumu için hava kütlesinin soğuyarak doyma noktasını aşmasıdır. Bundan dolayı yükselen hava kütlesi yağış getirir.

Yağış Türleri

Yağmur

Yeryüzündeki yağışların büyük çoğunluğu yağmur şeklinde düşer. Havadaki nemin, sıcaklığın 0°C üzerinde olduğu durumlarda damlalar halinde yoğunlaşarak yeryüzüne düşmesi olayıdır.

Kar

Havadaki yoğunlaşma 0°C altında gerçekleşirse su buharının donarak buz kristalleri şeklinde yeryüzüne düşmesi olayıdır.

Dolu

Havanın dikey olarak hızlı yükselmesi sonucunda sıcaklığın aniden azalması ve 0°C altına inmesi durumunda, havadaki nemin buz taneleri şeklinde yoğunlaşarak yeryüzüne düşmesi olayıdır.

Çiy 

Havadaki su buharının soğuk zeminler üzerinde, su tanecikleri şeklinde yoğunlaşmasıyla oluşur. Bu yoğunlaşma türü 0°C üzerinde oluşur.  Çiy olayı, genellikle ilkbahar mevsiminde sabah saatlerinde gerçekleşir.

Kırağı

Havada sıcaklığının, 0°C  altına düştüğü zamanlarda havadaki nemin yeryüzünde buz kristalleri şeklinde yoğunlaşmasıyla oluşur. Kırağı, genellikle sonbaharda ya da kış başlarında görülür.

Kırç 

Zeminin aşırı soğumasıyla havadaki su buharının soğuyan zeminler, özellikleri elektrik telleri, direkler ve ağaçların dalları üzerinde yoğunlaşarak buz tabakası halini almasıdır.

Yağış oluşum şekilleri orografik (yamaç) yağışları, yükselim (konveksiyonel) yağışlar ve cephe (frontal) yağışlar olmak üzere üçe ayrılır.

Orografik (Yamaç) Yağışları

Dağların yamaçlarında gerçekleşen yağış türüdür. Bir dağ yamacına çarparak yükselen nemli havanın soğuması sonucu oluşurlar. Türkiye’de Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde denizden gelen nemli havanın bu tür yağışların oluşmasına neden olur.

Dünyada Yaz Muson rüzgarları ve Batı rüzgarları bu tür yağışların oluşmasına sebep olur.  Hava kütleleri yamaç boyunca yükselirken en fazla yağışı 500 – 1000 m yükseltiler arasına bırakırlar. Yükselti arttıkça (1000 m’lerden sonra) mutlak nem azaldığı için yağış da azalır.

Konveksiyonel (Yükselim) Yağışları 

Güneşli ve rüzgarsız havada nem yükselerek soğur. Belli yükseklikten sonra yoğunlaşarak yağışlar yükselim yağışları oluşur. Sıcak dönemlerde Türkiye’de iç bölgelerde görülür. Halk arasında yaz aylarında İç Anadolu’da görülen bu yağışlara Kırkikindi yağışları denir.

Dünyada bu tür yağışlar en fazla Ekvatoral bölgede görülür.  Ekvator’da yıl boyunca görülen bu yağışlar, orta kuşaktaki karasal bölgelerde ise ilkbahar ve yaz aylarında görülür.

Frontal (Cephe)Yağışlar 

Soğuk ve sıcak karakterli hava kütlelerinin karşılaşma alanlarında ortaya çıkan yağışlardır.  Dünya’da daha çok, kutup rüzgarları ile batı rüzgarlarının karşılaştığı 60° enlemleri civarında ve orta kuşakta görülür. Kış mevsiminde Türkiye’de görülen yağışların çoğu frontal kökenli yağışlardır.

Not: Yağış oluşabilmesi için havanın yükselmesi gereklidir. Alçalan hava hareketleri, karadan gelen hava ve engebesiz bir alanda hareket eden hava yağış bırakmaz.

Nem ve yağış yeryüzünde farklılık gösterdiği için, yeryüzünde yağışların dağılışı dengeli değildir. Yağış miktarında bölgeden bölgeye, hatta aynı iklim bölgelerinde bile farklılık görülmektedir. Yağışın dağılışını etkileyen faktörler;

1. Denize uzaklık
2. Sıcaklık
3. Yükselti
4. Dağların uzanış doğrultusu
5. Rüzgarların esme yönü
6. Okyanus akıntıları
7. Basınç merkezi
8. Güneş ışınlarının düşme açısı
9. Hava kütlelerin özelliği

Dünyanın En Fazla Yağış Alan Yerleri

1. Ekvator iklim bölgesi (Amazon ve Kongo havzaları ile Güneydoğu Asya Adaları)
2. Muson iklim bölgesi (Hindistan, Bangladeş, Çin’in güneydoğusu, Japonya vb )
3. Orta kuşak karalarının batısı (Kuzey Amerika’nın Alaska kıyıları, Batı Avrupa vb.)

Not: Dünyanın en fazla nem ve yağış alan merkezi Muson iklim kuşağında Hindistan’ın Assam eyaletinde Çerapunçi’dir. 12000 mm yağış alır.

Dünyanın En Az Yağış Alan Yerleri

1. Dönenceler çevresindeki çöl alanları. (30° DYB alanları)
2. Etrafı dağlarla çevrili ılıman kuşağın çukur alanları
3. Soğuk okyanus akıntılarının görüldüğü kıyılar
4. Soğuk kutup bölgeleri

Not: Kutuplarda bağıl nem yüksek olmasına rağmen yağış miktarı azdır. Sebebi: sıcaklığın düşük olmasından dolayı buharlaşmanın  ve mutlak nemin az olmasıdır.

Bir bölgedeki yıllık yağış miktarlarının aylara göre dağılışına yağış rejimi denir. Yağış rejimleri ikiye ayrılır.

Düzenli Yağış Rejimi

Yıllık yağış miktarlarının mevsimlere dengeli bir şekilde dağıldığı yağış rejimidir. Ekvatoral ve Okyanusal iklim tipleri bu rejime örnektir.

Düzensiz Yağış Rejimi

Yıllık yağışın büyük bölümü belli bir mevsimde düşmesiyle olaşan yağış rejimidir. Savan ve Muson iklimleri yağış rejimleri örnektir.

Nem ve yağış pdf indir