İzohipsler ve Özellikleri

İzohipsler ve özellikleri coğrafya 9.sınıf Harita bilgisi ünitesi içerisinde işlenmektedir. Konu içerisinde İzohips Yöntemi nedir? İzohipslerin Özellikleri nelerdir? İzobat (Eş derinlik), İzohipslerle yer şekillerinin gösterilmesi, Profil Çıkarma, Eğim hesaplama anlatılmıştır.

İzohips ve Özellikleri Nelerdir?

Deniz seviyesine göre aynı yükseklikte bulunan noktaların birleştirilmesiyle oluşturulan eğrilere izohips (eş yükselti eğrileri) denir. Bu yöntemle çizilen haritalara da izohips haritaları denir.

İzohips Haritalarının Özellikleri

• İç içe geçmiş kapalı eğrilerdir.
• Aynı izohips eğrisi üzerinde yer alan bütün noktaların yükseltisi eşittir.
• İzohipsler birbirini kesmezler. İzohipsleri kesen düz çizgiler sürekli akarsuları, kesik çizgiler ise mevsimlik akarsuları gösterir.
• Her izohips eğrisi kendinden yüksek olan eğriyi çevreler. En içteki eğrinin yükseltisi en fazladır. Bu durum çukur alanlar için geçerli değildir.
• İzohipsler arası yükselti farkı (ekuidistans) bir haritanın tamamında eşittir.
• Eşit aralık haritanın ölçeğine göre değişir. Küçük ölçekli haritalarda eşit aralık değeri büyüktür. Büyük ölçekli haritalarda izohipsler arası yükselti farkı küçüktür.

İzobat Nedir?

Derinlikleri aynı olan yerlerin birleştirilmesi sonucu oluşturulmuş eğrilere izobat (eş derinlik) eğrileri denir. Deniz kıyısı, izohips eğrileri ile izobat eğrilerinin kesişme noktalarıdır.

Aynı derinliğe sahip noktaların birleştirilmesiyle elde edilen eğrilere izobat (Eş derinlik) eğrileri denir. İzohips ve izobat eğrilerinin başlangıç noktası sıfır metre yani deniz kıyılarıdır. İzobatlarda içteki eğriler, dıştaki eğrilere göre daha derin alanları gösterir.

İzohipsler ve Özellikleri Haritalarda Nasıl Gösterilir?

Deniz seviyesine göre aynı yükseltiye sahip olan noktaların birleştirilmesi ile elde edilen kapalı eğrilerle gösterilen haritalara izohips haritaları denir. Bu eğrilere izohips (Eşyükselti eğrileri) denir. Harita çizimlerinde sık olarak kullanılan yöntemlerdendir. İzohips eğrilerinin seyrek veya sık olması yerin şekilleri hakkında bilgiler verir.

İzohips haritaları yeryüzü şekillerini gösterme yöntemlerinden en çok kullanılandır. İzohips yöntemiyle çizilmiş haritaların, harita kullanılmasını kolaylaştırmak için yükseltilerin farklı olan yerler farklı renklerle gösterilir.

Deniz kıyısından 200 metre derinliğe kadar olan yerler kıta sahanlığı (şelf alanı) veya ulusal kara suları denir. YYer şekillerinin engebeli ve yüksek olduğu kıyılarda  (Akdeniz, Karadeniz) kıta sahanlığı dar iken, düz ve alçak kıyılarda (Ege) kıta sahanlığı geniştir.

İzohips Haritalarında Yer Şekillerinin Gösterilmesi

• Eğimin arttığı yerlerde eğriler sık, azaldığı yerlerde ise seyrek çizilir.
• Deniz seviyesinden geçen eğriye kıyı çizgisi denir. Kıyı çizgisinin yükseltisi “0” metredir.
• Birbirini çevrelemeyen komşu iki eş yükselti eğrisinin ve akarsuyun her iki tarafındaki eğrinin yükseltisi aynıdır.
• İç içe kapalı halkalar şeklinde çizilen eğriler tepeleri gösterir.
• Dağ sıralarının en yüksek yerine zirve (doruk) denir. İzohipslerde zirveler, nokta (.) veya üçgen (∆ ) sembolleri ile gösterilir.
•  İki tepe arasında kalan alçak yerlere boyun denir.
• Vadi ve tepelerin kenarları ile sırtların her iki tarafında kalan kısımlara yamaç denir.
• Belli yaka içinde akan akarsuların aktığı yerde yer alan akarsu vadisi, eş yükselti eğrilerinde V şeklinde gösterilir. Bu gösterilen şeklin sivri ucu yükseltisi fazla yerleri gösteriyorsa vadi, yükseltisi alçak olan yerleri gösteriyorsa sırt olur.
• İzohipslerden daha kalın ve farklı renkli çizgilerle akarsular gösterilir. Bu çizgiler izohipsleri keser. Akarsuların denize döküldükleri yerde taşıdıkları alüvyonları biriktirmesi ile denize doğru oluşan çıkıntılara delta  denir. Medcezir (Gelgit) olayının görüldüğü deniz kıyılarında (okyanuslar), akarsu denize döküldüğü  ağızlarında suların birikmesiyle oluşan su girintilerine haliç denir.
• Çevresine göre alçakta bulunan alanlara kapalı çukur  denir.İçeriye dönük ok  işaretleri ile gösterilir.
• Eş yükselti eğrilerinin deniz kenarında birbirine çok yakın çizildiği yerde falez adı verilen uçurumlar yer alır. Falezlerin olduğu kıyılarda denizin derinliği fazladır. Bu alanlarda genellikle kıta sahanlığı dardır.
• Çevresine göre alçakta kalmış düzlüklere ova denir. Ovalarda izohips çizgileri oldukça seyrektir.
• Akarsular tarafından derin vadilerle parçalanmış, çevresine göre yüksekte kalan düzlüklere plato denir.

Şekillerle İzohipsler ve Özellikleri

• Tepe: Çevresine göre yüksekte olan küçük yüksekliklere tepe denir. İç içe kapalı eğriler şeklinde çizilen eğriler tepeleri gösterir.
• Boyun: Taban yükseltisi aynı olan iki yükselti (tepe, sırt)  arasında kalan alçak yere boyun denir.
• Zirve: Dağ sıralarının en yüksek yerine zirve (doruk) denir. İzohipslerde zirveler, nokta (.) veya üçgen (∆ ) sembolleri ile gösterilir.

• Sırt:Bir tepe üzerinde yükseltinin azaldığı yöne doğru eş yükselti eğrilerinin “V” şeklinde kıvrım yaptığı yamaçlara sırt denir. “V” şeklinin sivri ucuna doğru yükselti azalır.
• Delta: Akarsuların denizlere boşaldığı yerde getirdikleri alüvyon malzemeleri biriktirmesi ile denizlere doğru oluşan çıkıntılara delta denir.
• Haliç: Gelgitin görüldüğü kıyılarda (okyanuslar), akarsu ağızlarına suların dolmasıyla oluşan su girintilerine haliç denir.
• Kapalı Çukur:Çevresine göre alçakta bulunan alanlara kapalı çukur  denir.İçeriye dönük ok  işaretleri ile gösterilir.
• Falez:  Eş yükselti eğrilerinin deniz kenarında birbirine çok yakın çizildiği yerde falez adı verilen uçurumlar yer alır. Falezlerin olduğu kıyılarda denizin derinliği fazladır. Bu alanlarda genellikle kıta sahanlığı dardır.
• Eğimin fazla ve az olduğu yer: İzohipslerin sık veya seyrek geçmesi yer şekillerine bağlıdır. Eğimin fazla olduğu yerlerde izohipsler sıklaşır, eğimin azaldığı yerde ise seyrekleşir.
  
• Akarsudan sonraki ilk yükseltiler birbirine eşittir.
• Akarsu vadilerinin olduğu yerlerde eş yükselti eğrileri “V” şeklini alır. Bu şeklin sivri ucu yüksek yerleri gösteriyorsa vadi, alçak yerleri gösteriyorsa sırt olur.

Profil Çıkarma

Yeryüzü şekillerinin yandan görünüşüne (kesitine) profil denir.

Profil Şu Şekilde Çıkarılır

• Profil çıkarılacak yerler arasında iki nokta belirlenir bu iki nokta arasına bir doğru çizilir.
• Çizilin bu doğrunun izohipsleri kestiği yükseltiler, alta çizilecek tabloda ki yükselti ölçeği ile kesiştirilir.
• Tablo üzerinde ki kesişen noktalar birleştirilerek profil çıkarılmış olur.

Eğim hesaplama

İki nokta arasındaki yükselti farkının yatay uzaklığa oranına eğim denir. Eğim soruları çözülürken bütün
birimler metreye çevrilmelidir. Eğim hesaplamalarında kullanılan formül şu şekildedir:

Örnek Soru: A şehri 500 m, B şehri 1.500 m yükseltide bulunmaktadır. A ve B şehirleri arasındaki yatay uzaklık 2 km ise bu iki şehir arasındaki eğim % kaçtır?

Çözüm: Eğim= (1500-500)/2.000×100 = %50

İzohipsler ve Özellikleri Çıkmış Örnek Soru

Eş yükselti eğrilerinin aralıklarının sık veya seyrek olması yer şekline bağlıdır.
Aşağıdakilerden hangisini gösteren eş yükselti eğrileri daha sık aralıklarla çizilir?
A)Doruk       B) Dik yamaç        C) Kıyı çizgisi       D) Plâto      E) Ova

MEB EBA İzohipsler ve özellikleri konusuna çalışmak için tıklayınız.

Harita Bilgisi Ders Notları

• Harita nedir? Harita elemanları nelerdir?
• Harita çeşitleri
• Ölçek çeşitleri
• Yer şekillerini gösterme yöntemleri