10.Sınıf Ders Notları

Karstik Şekiller (Çözünebilen Kayaçlarda Oluşan Şekiller)

Karstik şekiller; yeraltı ve yerüstü sularının çözünebilen kayaçlar üzerinde oluşturduğu şekillerdir. Kalker (kireç taşı), jips (alçı taşı) ve kaya tuzu gibi suda kolay çözünebilen kimyasal tortul kayaçların yaygın olduğu yerlere karstik arazi denir. Karstik şekillerin oluşmasında etkili olan faktörler

  • Eriyebilen kayaçların varlığı
  • İklimin nemli ve sıcak olması
  • Suyun içindeki CO2 (karbondioksit) miktarının fazla olması
  • Karstik kayaçların kalın ve saf olması

Not: Eğimli yamaçlarda karstik şekiller oluşmaz.

Ülkemizde karstik arazilerin en yaygın olduğu yer, Akdeniz Bölgesidir. Taşeli ve Teke Platosu, Menteşe yöresi, Denizli yöresi, Konya havzası, Güney Marmara, Batı Karadeniz, Erzincan, Çankırı ve Sivas yörelerinde karstik arazilere rastlanır.

 

Karstik Aşınım Şekilleri

1) Lapya

Yağmur ve kar sularının kalkerli arazilerde oluşturduğu  küçük oluklara lapya denir. Karstik aşınım şekillerinin en küçüğüdür. Türkiye’de Akdeniz bölgesinde yaygın olarak görülür.

Lapya Karstik Aşınım Şekilleri

2) Dolin

Lapyaların birleşmesiyle erime ve çökme sonucu oluşmuş derinliği birkaç metre arasında değişen tava görünümlü çukurlardır.

3) Uvala

Dolinlerin birleşmesiyle oluşan daha büyük erime çukurlarıdır.  Çapları 1-2 km genişliğindeki çukurlardır.

Uvala Karstik Aşınım Şekilleri

4) Polye

Uvalaların genişleyip birleşmesiyle oluşan genişlikleri 100 – 150 km arası değişen geniş karstik ovalardır. Akdeniz bölgesindeki Tefenni, Akseki, Kestel, Korkuteli, Elmalı, burdur, Gölhisar ve Acıpayam ovaları karstik polye ovalarıdır.

Polye Karstik Aşınım Şekilleri

5) Obruk

Karstik arazilerde mağara tavanlarının çökmesiyle oluşan derin çukurlardır. Bu çukurların sular ile dolması ile karstik obruk gölleri oluşur.

Ülkemizde İç Anadolu Bölgesi güneyinde Obruk platosu üzerinde çok sayıda obruk bulunur, oluşmaya da devam etmektedir. Konya’da Kızılören, Timraş ve Kuruobruk gibi Bunları yanı sıra Cennet Cehennem obrukları turizm açısından önemli yer şekilleridir.

Obruk Karstik Aşınım Şekilleri

6) Mağara

Karstik arazilerde yer altına sızan suların aşınma ve eritmeyle meydana getirdiği boşluklara mağara denir. Mağaraların birleşmesiyle daha geniş boşluklara galeri denir.

Ülkemizde önemli mağaralar; Antalya (Damlataş, Dim, Karain, Düden), Mersin (Narlıkuyu, Ashabı Kehf ve Dilek), Isparta (Zindan), Tokat (Ballıca), Gümüşhane (Karaca), İstanbul (Yarımburgaz), Bursa (Oylat) vb

Mağara Karstik Aşınım Şekilleri

7) Düden

Karstik arazilerde yüzey sularının yer altına sızdığı yerlere düden (su yutan) denir. Bunun yanı sıra yer altındaki suların yeryüzüne çıktığı yere voklüz (su çıkan) denir. Antalya’daki Düden şelaleleri buna örnektir.

8) Kör (Çıkmaz) Vadi 

Karstik arazilerde akarsular bir düdende kaybolarak akışını yer altında sürdürür. Bu akarsuyun yer yüzünde süreklilik göstermeyen vadilerine kör (çıkmaz) vadi denir.

9) Kanyon Vadi 

Karstik arazilerde akarsuların aşındırmasıyla oluşan derin ve dik yamaçlı vadilerdir. Dünyanın en ünlü kanyon vadisi A.B.D’de Colorado( Büyük Kanyon) kanyonudur.

Bu konuyu akarsuların oluşturduğu yer şekilleri konusu içerisinde gördük.

Karstik Birikim Şekilleri

1) Sarkıt – Dikit – Sütun (Damlataş)

Mağara tavanında damlayan suyun içinde erimiş haldeki kirecin tavanda birikmesiyle sarkıt oluşur.

Mağara tavanından damlayan kireçli suların tabanda üst üste birikmesiyle dikit oluşur.

Sarkıt ve dikitlerin zamanla birleşmesiyle sütün oluşur.

Ülkemizde en güzel örnekleri Antalya Damlataş ve Tokat Ballıca mağaraları

Damlataş Karstik Birikim Şekilleri

2) Traverten

Genellikle sıcak su kaynaklarının yakınında ve kalsiyum karbonatlı suların yayılarak aktığı yerde kirecin basamak şeklinde çökelmesiyle oluşur. Denizli Pamukkale travertenleri ülkemizde en güzel örneğidir.

Traverten Karstik Birikim Şekilleri

Rüzgarların oluşturduğu yer şekilleri ders notunu görmek için tıklayınız.

derscografya.com/ruzgarlarin-olusturdugu-yer-sekilleri/

Karstik şekiller eba kazanım testi çözmek için tıklayınız.

https://odsgm.meb.gov.tr/kurslar/Default.aspx

Karstik şekiller pdf ders notlarını indirmek için tıklayınız.

derscografya.com/wp-content/uploads/2021/05/karstik-sekiller-pdf-ders-notlari.pdf

Bir yanıt yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu