İçindekiler
Yerin katmanları ve özellikleri 10.sınıf yerin şekillenmesi konusu içerisinde işlenmektedir. Bu konu içerisinde yerin kısımlarından olan, yer kabuğu, manto ve çekirdek’in özellikleri anlatılmaktadır.
Yerin Katmanları Nelerdir?
Dünyanın kalınlıkları, yoğunlukları ve bileşimleri birbirinden farklı iç içe katmanlardan oluşur. Dünyanın katmanları yerin merkezine doğru yer kabuğu, manto ve çekirdek olmak üzere üç katmandan oluşur. Dünyanın bu katmanlarına geosfer denir.
Yer Kabuğu
Yerin en dış, en hafif, en ince katmanıdır. Bu katman bünyesinde kayaçlardan oluştuğu için litosfer (taş küre) adı verilir. Doğanın unsurları konusunda litosferi (taş küre) anlatmıştık. https://www.derscografya.com/doganin-unsurlari/
Yer kabuğunun kalınlığı dünyanın her yerinde farklılık gösterir. Yer kabuğunun kalınlığı karalarda ortalama 35-40 km iken , deniz ve okyanuslarda ise 15-20 km’dir. Yer kabuğu farklı özelliklere sahip sial ve sima katmanlarından oluşur.
Sial (Kıtasal kabuk)
Yer kabuğunun üst kısmında kıtasal kabuğu oluşturur. Silisyum (si) ve alüminyum (al) elementlerinden oluşur. Kalınlığı okyanuslar altında az iken, kıtalar üzerindeki yüksek dağlar üzerinde fazladır. Kimyasal bileşimi granite benzer.
Sima (Okyanusal kabuk)
Yer kabuğunun alt kısmını oluşturur. silisyum (si) ve magnezyum (mg) elementlerinden oluşur. Kalınlığı okyanuslar altında fazla iken, karalar altında incedir. Kimyasal bileşimi bazalta benzer.
Not: Yer kabuğunda derinlere doğru gidildikçe her 33 metrede sıcaklık 1°C artmaktadır.
Manto
Yer kabuğu ile çekirdek arasındaki katmandır. Büyük oranda demir magnezyum ve kalsiyum içermektedir. Mantonun yer kabuğuna yakın olan kısımları daha akışkan kısmına astenosfer (ateş küre) denir. Astenosferde kayalar erimiş halde bulunur.
Yer kabuğunun yaklaşık 35 ile 2900 km derinlikler arasında yer alır. Sıcaklığı 1200°C’yi bulan manto katmanı, yer kürenin hacminin %80’ini oluşturmaktadır. Mantonun yer kabuğuna yakın olan kısmına üst manto, çekirdeğe yakın olan kısmına alt manto denir.
Mantonun en önemli özelliği ise yeryüzünü şekillendiren bütün iç kuvvetler enerjisini aldığı sıvı haldeki magma manto katmanında bulunmaktadır.
Çekirdek
Dünyanın merkezinde yer alan, yerin en iç katmanıdır. En kalın ve en ağır olan katmandır. Bu nedenle barisfer (ağır küre) denilmektedir. Çekirdeğin bileşiminde önemli ölçüde demir ve nikel elementleri bulunur. Sıcaklık ve yoğunluğu fazladır.
Çekirdek, dış çekirdek ve iç çekirdek olmak üzere ikiye ayrılır. Sıcaklığı yaklaşık 5000°C olan dış çekirdek ergimiş haldeki demir ve nikelden meydana gelmiş olup sıvı haldedir. sıcaklığı 6000°C civarında olan iç çekirdek kristal haldeki demir ve nikel karışımından oluşmaktadır.
İç çekirdekte nikel (ni) ve demir (fe) kristalize halde bulunduğu için buraya nifesima adı verilir.
Yerin Katmanları Örnek Soru
Dünyayı oluşturan katmanların dıştan içe doğru sıralanışı, aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A) Manto, sima, sial, çekirdek
B) Çekirdek, manto, sial, sima
C) Sial, sima, çekirdek, manto
D) Sial, sima, manto, çekirdek
E) Sima, sial, manto, çekirdek
Meb EBA üzerinden araştırmak için tıklayınız.
