11.Sınıf Ders Notları

Biyoçeşitlilik ve Biyomlar

Biyoçeşitlilik ve Biyomlar coğrafya 11.sınıf ilk konuları arasında yer almaktadır. Bu konu içerisinde biyoçeşitliliğin tanımı, biyoçeşitliliği etkileyen faktörleri ve biyomlar işlenmektedir. Biyoçeşitlilik ve Biyomlar Bu konuya çalıştıktan sonra pekiştirmek için bol test çözülmesi gerekmektedir.

Biyoçeşitlilik ve Biyomlar Özellikleri

Biyoçeşitlilik ve Biyomlar, Bir bölgede bitki, hayvan türlerinin ve çeşitlerinin sayıca zenginliğine biyoçeşitlilik denir. Başka bir ifade ile canlı kürenin bir bölgesinde türlerin, genlerin, ekolojik olayların ve ekosistemlerin oluşturduğu bütüne biyoçeşitlilik denir.

Ekosistem: Belirli bir bölgede yaşayan ve birbirleri ile sürekli etkileşim içinde olan canlılar ile bunların cansız çevrelerinden oluşan doğal yapılara ekosistem denir.

Biyom: Birbirine benzer hayvan ve bitki türlerini bir arada barındıran bölgelere biyom denir.

Habitat: Aynı tür canlıların oluşturduğu topluluktaki bireylerin yaşam ortamlarına habitat (yaşam adresi) denir.  Örneğin; Penguen habitatı kutuplar, Maymun ormanlar, vb

Biyosfer: Toprak, hava, su ve canlılardan oluşan yaşam alanına biyosfer denir.

Ekoloji: Canlıların çevreyle ve birbirleriyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır.

Popülasyon: Belirli bir bölgede yaşamını sürdüren aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğa popülasyon denir.

Komünite: Belli bir bölgede yaşayan çeşitli türlere ait bireylerin oluşturduğu topluluklara komünite denir. Örneğin bir gölde bulunan kurbağalar, balıklar, bitkiler böcekler ve bakteriler o gölün komünitesini oluşturur.

Flora: bir bölgede yaşayan bitki türlerinin tümüne flora denir. Örneğin; Yağmur ormanları florası

Fauna: Belli bir bölgede yaşayan hayvan türlerinin tümüne fauna denir. Örneğin; savan faunası

Biyoçeşitlilik ve Biyomlar, Araştırmalar neticesinde canlılar toprak yüzeyinden yaklaşık 10 metre derinliğe ve 120 metre yüksekliğe kadar yaşayabildiklerini göstermiştir. Daha yükseklerde ise oksijen azaldığı için geçici olarak yaşayan kuş, virüs ve bakteri vb canlı türlerine rastlanır. Denizlerde ise canlıların büyük bir bölümü güneş ışığının etkili olduğu 100 metre derinliğe kadar yerlerde yaşamaktadırlar.

Canlıların yeryüzüne dağılışı coğrafi koşullarla yakından ilgilidir. Coğrafi koşullar her tarafta aynı değildir. canlı türleri kendi yaşam alanlarında yayılış gösterir. Canlı türleri kendi yaşam alanlarında yayılış gösterir.

Coğrafi koşulların değişmesi durumunda canlı türleri

  • Canlılar yeni ortama uyum sağlar. (Adapte olurlar)
  • Canlılar uygun yaşam koşullarının bulunduğu alanlara göç ederler.
  • Canlılardan göç edemeyenler ve yeni ortama uyum sağlayamayanlar önce nesilleri azalır, sonra nesilleri yok olur.

Biyoçeşitlilik ve Biyomlar Dağılışını Etkileyen Faktörler

Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörler
Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen faktörler

Fiziki Faktörler

İklim

Canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen en önemli faktördür. Bitkiler hayati fonksiyonlarını sürdürebilmek için belirli sıcaklık, nem, yağış koşullarının olması gerekir.

Sıcaklık bitki dağılışı ve çeşitliliği üzerinde etkili olmaktadır. Bitkilerin büyüyüp gelişmesi için belirli sıcaklığa ihtiyaç vardır. Bitkiler genel olarak sıcaklık isteklerine bağlı olarak ekvatordan kutuplara doğru farklı kuşaklar oluştururlar. Bitkiler için alt ve üst sıcaklık -40° ile +40° arasındadır. Bitkilerin gelişebileceği en uygun sıcaklık koşullarına optimum şart denir.

Bitkiler için hayati önem taşıyan diğer bir faktör sudur. Bu nedenle sıcaklık koşulları ile birlikte, yağış koşulları da bitkilerin dağılışını belirler. Biyoçeşitlilik ve Biyomlar

Bitkilerin yer yüzüne dağılışı hayvan türlerinin dağılışında belirler. Bitki türü ve çeşitliliği fazla olan bölgelerde hayvan tür ve çeşitliliği de fazladır. Örneğin; Tropikal bölgede yağmur ormanları dünyanın en zengin doğal yaşam alanlarıdır. Hayvan ve bitki türlerinin %50 ile %70  bu ormanların barındırdığı tahmin edilmektedir.

Yer Şekilleri

 Yükselti, bakı, dağların uzanış doğrultusu eğim gibi yer şekillerine bağlı faktörler canlıların yeryüzüne dağılışını etkiler.

Yükseltiye bağlı olarak bir dağ yamacı boyunca yükseldikçe sıcaklık azalır. Bu durum bitki örtüsünün dağılışında kuşaklar oluşturmasına neden olur. Yükseltisi az olan yerlerde geniş yapraklı ormanlar yer alırken, yükseklre çıkıldıkça karışık ormanlar iğne yapraklı ormanlar ve dağ çayırları yerini alır.

Bakının etkisinden dolayı Kuzey Yarım Kürede güney yamaçlarda sıcaklığın daha yüksek olması, ışık ve sıcaklık isteği daha fazla olan ve daha kurakçıl bitkiler yetişir. Kuzeye bakan yamaçlarda ise sıcaklığın daha düşük ve buharlaşmanın daha az olması nedeniyle ışık ve sıcaklık isteği daha az buna karşın nem isteği fazla olan bitkiler yaygındır.

Dağların uzanış doğrultusu ve dağ sıraları bitki örtüsünün yayılışını etkiler. Kıyı bölgelerde denize paralel dağların, denize bakan yamaçları ile iç kesimleri arasında tür çeşitliliği farklılık gösterir.Denize bakan yamaçlarda ılıman iklim koşullarına bağlı olarak tür çeşitliliği fazla iken, iç kesimlerde daha azdır.

Eğim doğrudan toprağın özelliklerini etkiler. Eğim dolaylı olarak da bitkilerin yetişmesini etkiler. Eğim ayrıca güneş ışınlarının herhangi bir noktaya düşme açısı üzerinde etkili olarak, sıcaklık derecesinde rol oynar. Eğimli yamaçlarda bitki örtüsü, düz alanlara göre daha gür ve daha çeşitlidir.

Toprak

Bitki ve hayvanlar yaşamak için toprağa ihtiyacı vardır. Toprağın fiziki yapısı, kimyasal özellikleri, sıcaklık özellikleri, nem miktarı ve canlı kalıntılar bitki türlerinin ve hayvan türlerinin dağılışında etkilidir.

Biyolojik Faktörler

İnsan

 İnsan tarımsal ve sanayi faaliyetleriyle çevresini önemli ölçüde etkilemektedir. Biyolojik faktörler içerisinde en fazla etkili olan  insandır. Özellikle sanayi devriminden sonra sanayi ve teknolojideki gelişmeler, dünya nüfusunun hızlı bir şekilde artması ekosistemde ki tür kayıplarına yol açmıştır.

Biyolojik çeşitliliği tehdit eden insan kaynaklı birçok faktör söz konusudur.

  • Nüfusun hızlı artması
  • Çayır, mera ve yaylaların aşırı otlatılması
  • Anızların yakılması
  • Makineli tarıma geçiş
  • Tarımda düzensiz ve aşırı ilaç kullanımı
  • Akarsular üzerine barajlar yapılması
  • Sulak alanların kurutulması
  • Hızlı ve çarpık kentleşme
  • Küresel iklim değişiklikleri
  • Aşırı ve bilinçsiz bir şekilde avlanma
  • İnsan kaynaklı erozyon

Diğer Canlılar

Ekosistemde ki canlılar sürekli birbirleri ile etkileşim halindedir. Bitkilerin yeryüzüne dağılışı, diğer canlıların dağılışını da doğrudan etkilemektedir. Her bitki türü kendine özgü hayvan türleri barındırmaktadır.

Örneğin; Karadeniz’de palamut balığının popülasyonun artması hamsi balıkları için tehlikelidir. Çayırların bol olduğu yerlerde büyükbaş hayvanlar, step bitki örtüsünün olduğu yerde ise küçükbaş hayvanlar yayılış gösterir.

Paleocoğrafya

Paleocoğrafya; geçmiş dönemlerdedeki doğal ortamı ve ortam koşullarını  öğreten bilim dalına paleocoğrafya denir.

Kıtaların Kayması

Kıtalarda meydana gelen değişimler, canlıların yeryüzünde yaşama alanlarını önemli ölçüde değiştirmiştir. Bitki ve hayvan türleri üzerinde geçmiş dönemlerde hakim olan çevre koşullar, günümüzde yayılış alanları üzerinde büyük ölçüde etkili olmaktadır.

Jeolojik zamanlarda kara ve deniz alanlarında çok büyük değişiklikler olmuştur. Eskiden kara olan yerler günümüzde deniz suları altında kalmış, eskiden deniz suları altında olan yerler de kara haline gelebilmiştir. Bu durum karalarda ve sularda yaşayan canlıların dağılışını büyük oranda etkilemiştir.

İklim Değişiklikleri

klim değişiklikleri bazı türlerin yok olmasına, bazı türlerin çevreye uyum sağlamasına veya göç etmesine neden olur. İklim koşullarının farklılaşması ekosistemde ki canlı yaşamının dağılışını etkiler.  Buzulların alanları buzul dönemlerinde genişlediği için kara hayvanlarının yayılış alanı daralmıştır.

Biyoçeşitlilik ve Biyomlar Dağılışı

Biyom: Birbirine benzer hayvan ve bitki türlerini bir arada barındıran bölgelere biyom adı verilir. Biyomların kendilerine özgü bitki ve hayvan türleri vardır. Biyoçeşitlilik ve Biyomlar

Biyoçeşitlilik ve Biyomlar Özellikleri
Biyomlar

Biyomlar, kara ve su biyomları olmak üzere ikiye ayrılır. Kara biyomları, genellikle o bölgede bulunan hakim bitki örtüsüne göre, su biyomları ise suların özelliklerine göre sınıflandırılır.

Karasal Biyomlar

Kara biyomları, genellikle orada hakim olan bitki türüne ve yükselti faktörüne göre sınıflandırılır.

Tropikal Yağmur Ormanları Biyomu

Bitkiler: Sürekli yeşil kalan, yayvan yapraklı, kalın gövdeli ve çok uzun olan ağaçlardan oluşan ormanlar ile otsu ve kısa boylu bitkiler.

Hayvanlar: Yılan, kertenkele, kurbağa, antilop,kaplan, jaguar, leopar, fil, şempanze, orangutan, yarasa, kartal, çeşitli kuş, kelebek ve böcek türleri

Savan Biyomu

Bitkiler: Yüksek boylu otlar (savan), yer yer ağaç]ar ve çalılar

Hayvanlar: Zebra,zürafa, babun, aslan, çita, Afrika vahşi köpeği, bizon, firavun faresi, deve kuşu, timsah, geyik, antilop

Çöl Biyomu

Bitkiler: Su tutabilen bitkiler (kaktüs) ile çalılıklar.

Hayvanlar: deve, yılan, bazı böcek ve kuş türleri, Kertenkele, örümcek, yarasa, çöl kurbağası, yer sincabı, akbaba, karınca

Ilıman Karışık Ormanlar Biyomu

Bitkiler: Sonbaharda yapraklarını döken ağaçlardan oluşan ormanlar ile orman altı bitki türleri.

Hayvanlar: Kartal, ayı, sincap. fare, gelincik, samur, sansar, karaca, geyik, çakal. köstebek, kurbağa, timsah, sürüngen, kuş ve böcek türleri.

Ilıman Çayırlar Biyomu

Bitkiler: Çeşitli otlar (step, çayr, preri)

Hayvanlar: Lama, bizon, antilop, zebra, zürafa, fil, geyik, kanguru, yırtıcı kuşlar, bufalo, yabani at.

Çalılık Biyomu

Bitkiler: Çalılık ve bodur ağaçlar (maki).

Hayvanlar:  Çalıkuşu, kurt, tilki, puma, çakal, yabani koyun, keçi, tavşan, kokarca, böcek ve kuş türleri.

İğne Yapraklı Ormanlar Biyomu

Bitkiler: Tayga ve boreal ormanları.

Hayvanlar: Kartal, kurt, baykuş, su samuru, kar tavşanı, Samur, vizon, vaşak, kunduz, geyik, ayı, tilki, kutup porsuğu, kuş ve böcek türleri.

Tundra Biyomu

Bitkiler: Kaya yosunlan, likenler, otlar ve bazı küçük çalılar,

Hayvanlar: Misk öküzü, boz ayı, kutup ayısı, kutup tilkisi, ren geyiği, tilki, kar kuşları,  karibu, palyaço ördek ile yazın yaşayan kuş ve böcek türleri.

Kutup Biyomu

Bitkiler: Bitki örtüsü yoktur.

Hayvanlar: Kutup tilkisi, kutup ayısı, penguen, fok

Dağ Biyomu

Bitkiler: Dikey yönde değişen iğne yapraklı orman ve çok yükseklerde bitki örtüsünden yoksun alanlar.

Hayvanlar: Kartal, dağ keçisi, tibet öküzü (yak), kar tavşanı, yırtıcı hayvanlar.

Su Biyomları

Suyun özelliklerine göre sınıflandırılır. Su biyomları kara biyomları gibi coğrafi bölgelere ayrılmaz. Bunun nedeni, suların hava koşullarından fazla etkilenmemesidir.

Deniz Biyomları

Bitkiler: Bitkisel planktonlar,

Hayvanlar: Çeşitli balık türleri, midye, yengeç, balina, yunus, deniz anası, ahtapot, deniz yıldızı, hayvansal planktonlar.

Tatlı Su Biyomları

Bitkiler: Saz, kamış, nilüfer, bitkisei planktonlar,

Hayvanlar: Balıklar, kurbağalar, solucanlar, yumuşakçalar, bazı böcek türleri,

Biyoçeşitlilik ve Biyomlar konusunu Meb EBA üzerinden çalışmak için çalışmak için tıklayınız.

Ekosistemlerin İşleyişi, Besin Zinciri, Enerji Akışı ders notuna çalışmak için tıklayınız.

derscografya.com/ekosistemlerin-isleyisi/

Bir Yorum

Bir yanıt yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Başa dön tuşu