Jeolojik Zamanlar ve Özellikleri

Jeolojik zamanlar ve özellikleri konusu yenilenen coğrafya müfredatı ile birlikte 9.sınıf coğrafya konuları arasından çıkarılmış. 10.sınıf konularına dahil edilmiştir. Jeolojik zamanlar coğrafya 10 yerin şekillenmesi ünite konusu içerisinde işlenmektedir.

Bu konu YGS coğrafya konuları içerisinde yeni sitemde TYT ve AYT coğrafya konuları içerisinde yer almaktadır.

Jeolojik Zamanlar

Jeolojik zamanlar hakkında bilgi verecek olursak, jeolojik zaman nedir? sorusuna yanıtlamak ile başlayalım. Dünya bu günkü görümünü alıncaya dek çeşitli evrelerden geçmiştir. (Bkz. Levha hareketleri ve etkileri) Birbirinden farklı bu evrelerin her birine jeolojik zaman denir.

Dünyanın yapısını inceleyen jeoloji bilimi, jeolojik zamanları belirlerken canlı kalıntılarından (fosillerden), tortul tabakaların özelliklerinden ve çeşitli radyoaktif maddelerin (uranyum, toryum ve titanyum gibi) yapılarının incelenmesi gibi çeşitli faktörlerden yararlanılır.

Aşağıda jeolojik zamanlar ve bu zamanlarda görüldüğü tahmin edilen olaylar anlatılmaktadır. Her jeolojik zamanın farklı iklimleri, yer kabuğu hareketleri, canlı türleri vardır. Günümüzden eski devirlere gidildikçe jeolojik zamanların süreleri uzar. Dünyanın oluşumundan günümüzdeki şeklini almasına kadar yaklaşık 4,5 milyar yıl geçtiği tahmin edilmektedir.

İlkel Zaman (Prekambriyen)

Jeolojik Devirler: Daha önce Arkeen, Proterozoyik deniliyordu.

• Günümüzden yaklaşık 600 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır.
• Yaklaşık 4 milyar yıl sürdüğü tahmin edilmektedir.
• Kıtaların çekirdek kısmını oluşturan en eski kıvrımlar oluşmuştur.
• Sularda yaşayan tek hücreli canlılar ortaya çıkmıştır.
• Bakteri, Su yosunu (alg) ve radiolaria ilkel zamanda oluşan canlılardır.

1.Jeolojik Zaman (Paleozoik)

Jeolojik Devirler: Ordovisyen, Kambriyen, Silüriyen, Devoniyen, Karbonifer, PermiyenDönemin Özellikleri

• Günümüzden yaklaşık 225 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır.
• Yaklaşık 375 milyon yıl sürdüğü tahmin edilmektedir.
• Kıtalar henüz birbirinden ayrılmamış, tek parça halindeydi.
• Yeryüzünde Pangea adı verilen tek bir kıta ve bu kıtayı çevreleyen büyük bir okyanus vardır.
• Hersinyen ve Kaledoniyen orojenezi oluşmuştur. Ural ve İskandinav sıra dağları meydana gelmiştir.
• Dev bitki türlerinin oluşturduğu geniş ormanlar ortaya çıkmıştır.
• Karbon devrinde taş kömürü yatakları oluşmuştur.
• Balığa benzer ilk canlı organizmaların ortaya çıkışmıştır. (Graptolit ve Trilobit)

2.Jeolojik Zaman (Mezozoik)

Jeolojik Devirler: Karetase, Jura, Trias

• Günümüzden yaklaşık 65 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır.
• Yaklaşık 160 milyon yıl sürmüştür.
• Alp orojenezinin hazırlık safhasıdır.
• Denizlerde büyük oranda tortullaşma ve birikme olmuştur.
• Tek parça halinde olan pangea parçalanarak bölünmeye başlamıştır.
• Kuzey Yarım Küre’nin kuzeyinde Laurasia, güneyinde ise Gondwana kıtaları oluşmuştur.
• Antartika, Avustralya ve Hindistan Gondwana kıtasından ayrılmıştır.
• Güney Amerika Afrika’dan ayrılmaya başlamıştır.
• Ekvatoral ve soğuk iklimlerin belirmesi
• İkinci zamanı karakterize eden canlılar ammonit ve dinazorlardır.

3.Jeolojik Zaman (Tersiyer)

Jeolojik Devirler: Pliyosen, Miyosen, Oligosen, Eosen, Paleosen

• Günümüzden yaklaşık 2 milyon yıl önce sona eren jeolojik zamandır.
• Yaklaşık 63 milyon yıl sürmüştür.
• Şiddetli yer kabuğu hareketleri ile Alp-Himalaya kıvrım sistemi oluşmuştur.
• Antartika kıtası, Avustralya’dan ayrılarak uzaklaşmıştır.
• Atlas okyanusu ve Hint okyanusu oluşmuştur.
• Bu günkü bitki ve hayvan türlerinin ana hatları oluşmuştur.
• Linyit, petrol, doğal gaz, bor ve tuz yatakları bu dönemde oluşmuştur.
• Şiddetli volkan patlamaları ve depremler görülmüştür.
• Kıtalar günümüzdeki görünümlerini kazanmaya başlamışlardır.
• Bugünkü iklim tipleri ve bitki toplulukları belirmeye başlamıştır.
• Nummilit, hipparion, elephas ve mastadon türü canlılar bu dönemde ortaya çıkmıştır.

3.Jeolojik Zaman (Kuaterner)

Jeolojik Devirler: Pleistosen, Holosen

• Günümüzden 2 milyon yıl önce başlayan ve hala devam eden en kısa zamandır.
• Buzul çağı ve buzul sonrası çağ olmak üzere ikiye ayrılır.
• Buzul çağında Kuzey Yarım Küre’de şiddetli soğumalar görülmüştür.
• Özellikle Batı Avrupa, İskandinavya ve Kanada buzullar altında kalmıştır.
• Deniz seviyeleri alçalmıştır.
• Buzul çağı sonrası sıcaklıkların artmasıyla günümüz iklim koşulları oluşmuştur.
• Denizler bu günkü seviyeye ulaşmıştır. Günümüz ekosistemi ortaya çıkmıştır.
• Egeid karası çökerek ege denizi oluşmuştur.
• İstanbul ve Çanakkale boğazları oluşarak Karadeniz Akdeniz’e bağlanmıştır.
• İnsanoğlu ve mamutlar bu dönemde ortaya çıkmıştır.

Türkiye’nin Jeolojik Zamanlar Geçmişi

Türkiye’nin bulunduğu arazide her jeolojik zamana ait arazilere rastlanmaktadır.

Paleozoik (1.Jeolojik Zaman)

Bu zamanda Türkiye’nin bulunduğu alanın büyük bir kısmını Tethys (Tetis) adı verilen bir iç deniz kaplamaktaydı. Su yüzeyinde masif adı verilen dirençli sert kara kütleleri bulunmaktaydı.

Türkiye’de görülen başlıca masifli araziler; Trakya’da Yıldız (Istranca) dağları, Eğe bölgesinde Saruhan – Menteşe, İç Anadolu’da Kırşehir, Doğu Anadolu’da Bitlis, Karadeniz’de Devrekani, Akdeniz’de Alanya – Anamur, Güneydoğu Anadolu’da Mardin – Derik masifleridir.

1.jeolojik zamanda oluşan taş kömürü yataklarına Türkiye’de Zonguldak ve çevresinde rastlanır.

Mezozoik (2.Jeolojik Zaman)

Önceki dönemde oluşan kıvrım sistemleri aşınarak Anadolu’nun bulunduğu yerde Tethys (Tetis) denizinde tortullaşarak birikmeye başlamıştır. Deniz ilerlemesi sonucu kara kütlelerini sular basmıştır. Bu zamnın sonlarına doğru Toroslar ve Kuzey Anadolu dağları oluşmaya başlamıştır.

 Tersiyer (3.Jeolojik Zaman)

Bu zamanda, Toroslar ve Kuzey Anadolu dağları oluşumlarını tamamlamıştır. Alp Himalaya orojenez sistemi bu dönemde oluşmuştur. Sıcak ve bol yağışlı iklim şartları zengin bitki örtüsünün yetişmesine neden olmuştur.

Türkiye’de petrol, linyit, tuz ve bor yatakları bu dönemde olmuştur. Kuzey ve Güney yönlü sıkışmaya uğrayan Anadolu arazisinde kırılmalar sonucunda fay hatları oluşmuş. Fay hatları boyunca volkanik olaylar ve depremler görülmüştür.

 Kuaterner (3.Jeolojik Zaman)

Türkiye bugünkü görünümünü kazanmıştır.  Ülkemiz toptan yükselmeye başlamış, dağlar platolar yüksekte yer almıştır. Akarsuların aşındırma ve biriktirme faaliyeti hızlanmıştır.

Egeid karası çökerek Ege denizi oluşmuştur. Deniz ilerlemesi sonucu İstanbul ve Çanakkale boğazları oluşmuş. Daha önceden tatlı su gölü olan Karadeniz boğazlar vasıtasıyla Ege denizine bağlanarak tuzlu bir deniz haline gelmiştir.

Buzul çağının yaşandığı dönemde Türkiye’de buzullar 2200 metreye kadar inmiştir. Türkiye’de Doğu Anadolu’da ve İç Anadolu’da genç volkanik dağlar bu dönemde oluşmuştur.

Jeolojik Zamanlar Örnek Soru

Aşağıdakilerden hangisi tersiyer devrinde gerçekleşen olaylardan biri değildir?
A)Petrol ve linyit yataklarının oluşması
B)Alp himalaya orojenezinin oluşması
C)İstanbul ve Çanakkale boğazlarının oluşması
D)Volkanizma faalyetlerinin görülmesi
E)Atlas ve Hint Okyanuslarının oluşması

Jeolojik Zamanlar Bilgiler

Jeolojik zamanlar EBA üzerinden video izlemek için tıklayınız.

Yerin Şekillenmesi ile alakalı diğer konulara çalışmak için aşağıdaki konulara tıklayınız.

• Yerin katmanları ve özellikleri
• Levha hareketleri ve etkileri