Nüfus Piramitleri ve Özellikleri

Beşeri coğrafya konuları içerisinde yer alan nüfus piramitleri ve özellikleri 10.sınıf coğrafya konuları içerisinde yer almaktadır. Bu konu içerisinde; nüfus piramidi nedir?, Gelişen  (Düzgün üçgen piramit), Durağan  (Geniş tabanlı ve kenarları içe dönük piramit), Durağan (Arı kovanı şeklindeki piramit),  Orta tip (Çan şeklindeki nüfus piramidi), Gerileyen  (Asimetrik şekilli nüfus piramidi), ülkelerin nüfus piramitleri gibi konular yer almaktadır.

Nüfus Piramitlerinin Özellikleri

Piramit denilince bir çok insanın aklına dünyanın yedi harikası içerisinde yer alan mısır piramitleri gelir. Mısır piramitleri ile nüfus piramitleri arasında benzerlik var mıdır? Mısır piramitleri burada yaşayan medeniyetler hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar. Benzer bir şekilde nüfus piramitleri de bir ülkenin nüfus özellikleri hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar.

Bir ülke ya da bölgenin nüfusunun yaş gruplarına dağılımı ve cinsiyete göre dağılımını gösteren şekillere nüfus piramitleri denir.  Bir ülkenin nüfus piramidine bakılarak o ülkenin nüfusunun yaş gruplarına dağılışı, cinsiyet (kadın erkek) yapısı ve gelişmişlik düzeyi hakkında bilgi sahibi olunabilir.

Nüfus piramitleri ülkelerin nüfus özelliklerine göre

• Gelişen tip nüfus piramidi
• Gerileyen tip nüfus piramidi
• Durağan tip nüfus piramidi
• Orta tip olmak üzere dörde ayrılmaktadır.

Bir ülkenin nüfus piramidinden çıkarılacak sonuçlar

• Ülkenin toplam nüfus miktarı
• Ülkenin cinsiyet yapısı (Kadın erkek nüfus miktarı ve oranları)
• Ülke nüfusunun yaş gruplarına dağılışı
• Ülkenin bağımlı nüfus miktarı ve oranı
• Ülkenin çalışma çağındaki nüfus miktarı ve oranı
• Ülkenin doğurganlık oranı
• Ülkenin nüfus hareketleri
• Ülkenin ortalama yaşam süresi
• Ülkenin doğum ve ölüm oranları
• Ülkenin nüfus hareketleri (Göçler) vb özellikler çıkarılabilir.

Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı

Nüfusun yaş gruplarına dağılışı üç gruba ayrılır;

• 0-14 yaş arası genç nüfus
• 15-64 yaş arası olgun nüfus (aktif, üretici, etkin, çalışma çağındaki nüfus)
• 65 yaş ve üzeri yaşlı nüfus

0-14 yaş arasındaki nüfusa genç nüfus denir. Gelişmemiş ülkelerde doğurganlık oranı fazla olduğu için genç nüfus oranı fazladır. Gelişmiş ülkelerde ise doğurganlık az olduğu için genç nüfus oranı da azdır.

15-64 yaş arasındaki nüfus olgun nüfus denir. Bu nüfus içerisinde herhangi bir işte çalışanlara  çalışan (etkin) nüfus denirken, çalışmayanlara işsiz nüfus denir.

65 yaş ve üzeri nüfusa yaşlı nüfus nedir. bu nüfusun az olup olmaması ülkenin gelişmişlik seviyesi ve ortalama yaşam süresi ile alakalıdır.

0-14 yaş grubu çocuk nüfusu ile 65 yaş üzeri yaşlı nüfusun toplamına bağımlı nüfus denir.

Nüfusun cinsiyete göre dağılımı

Her ülkenin nüfusları faklı olduğundan kadın erkek nüfus oranları da ülkeden ülkeye değişmektedir. Hatta ülke içindeki kadın erkek oranlarının dağılışında farklılıklar göstermektedir.

Nüfus piramitleri hazırlanırken sağ tarafa kadın nüfusunun sol tarafa erkek nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı gösterilir.

Bir ülkenin nüfus piramidi zaman göre değişebilmektedir. Farklı gelişmişlik düzeyine sahip ülkelerin, nüfus özelliklerini gösteren farklı piramit tipleri vardır. Nüfus piramitleri nasıl yorumlanır.

Nüfus piramitlerine bakılarak

• Toplam nüfus miktarına
• Kadın erkek nüfus miktarı ve oranı
• Nüfusun yaş gruplarına göre dağılışı
• Çalışma çağındaki (aktif) ve bağımlı nüfus
• Doğum oranlarda değişim (azalma ve artma)
• Ülkelerin gelişmişlik düzeyi

Nüfus Piramitleri Çeşitleri

1. Kenarları içe çökük üçgen şeklinde nüfus piramidi
2. Düzgün üçgen şeklindeki nüfus piramidi
3. Asimetrik şeklindeki nüfus piramidi
4. Arı kovanı şeklindeki nüfus piramidi
5. Çan şeklindeki nüfus piramidi

Kenarları içe çökük üçgen şeklinde nüfus piramidi

• Doğum ve ölüm oranlarına fazla olduğu az gelişmiş ülkelerin nüfus piramididir.
• Piramidin alt kısmının geniş olması doğum oranlarının çok olmasıyla açıklanabilir.
• Piramidin üst kısmının az olması nüfusun az olması ile açıklanabilir.
• Çalışma çağındaki (15-65 yaş) nüfusun yaş ortalaması düşüktür.
• Ortalama yaşam süresi kısadır.
• Sanayi devrimi öncesi toplumlar bu pramide sahip olmuşlar.
• Angola, Burundi, Benin gibi az gelişmiş ülkelerin nüfus piramididir.

Düzgün üçgen şeklindeki nüfus piramidi

• Doğum oranlarının yüksek olmasına karşılık ölüm oranlarının azalmaya başladığı ülkelerin nüfus piramididir.
• Doğum oranları yüksek olduğu için piramidin tabanı geniştir.
• Sağlık koşullarının iyileşmesine bağlı olarak  ölümlerinin azalmaya başladığı gelişmekte olan ülkelerin nüfus piramididir.
• Bebek ölüm oranlarının azaldığı görülmektedir.
• Doğum oranlarının yüksek ölüm oranlarının az olması nüfus artışını hızlandırmıştır.
• Günümüzde Bolivya, Filipinler, Hindistan,  vb gelişmemiş ülkelerin nüfus piramididir.

Asimetrik şeklindeki nüfus piramidi

• • Doğum oranlarının hızla düştüğü ülkelerin nüfus piramididir.
  • Piramidin tabanına bakıldığında doğum oranların azaldığı görülmektedir.
  • Nüfus artışı yok denecek kadar az olan ülkelerin piramididir.
  • Ülkenin gelişmişlik seviyesi giderek yükselmeye başladığının göstergesidir.
  • Bangladeş, Çin, Brezilya gibi ülkelerin nüfus piramidi buna benzemektedir.

Arı kovanı piramidi

• Doğum ve ölüm oranlarına düşük olduğu ülkelerin nüfus piramididir.
• Gelişmiş ülkelerin nüfus piramididir.
• Çocuk nüfus oranı az yaşlı nüfus oranı fazla olan ülkelerin nüfus piramididir.
• Ortalama yaşam süresi uzun olan ülkelerin piramididir.
• Çalışma çağındaki (15-65 yaş) nüfusun yaş ortalaması yüksektir.
• Avrupa ülkelerini bu gruba dahil edebiliriz.
• ABD, İngiltere, Almanya, İtalya, İsveç gibi ülkelerin nüfus piramididir.

Çan şeklindeki nüfus piramit

• Düşük doğum oranlarından sonra, doğum oranlarını arttıran ülkelerin nüfus piramididir.
• Yaşlı nüfusu yüksektir.
• Nüfus artışı artmaya başlamıştır.
• Ortalama yaşam süresi uzun olan ülkelerin piramididir.
• Rusya ve İrlanda gibi ülkelerin nüfus piramididir.

Gelişmiş Ülkelerin Nüfus Piramitleri Özellikleri

• Doğum oranı azdır.
• Nüfus artış hızı düşüktür.
• Çocuk bağımlı nüfus oranı az, yaşlı bağımlı nüfus oranı fazladır.
• Ortalama yaşam süresi uzundur.
• Çalışan nüfusun yaş ortalaması yüksektir.
• Çalışan nüfusun büyük bölümü tarım dışı sektörlerde çalışır.
• Kent nüfus oranı yüksektir.
• İş olanaklarından dolayı fazla göç alır.
• Nüfusun ülke içine dağılışı doğal koşullardan daha az etkilenir.
• Genellikle nüfus piramitlerinin tabanı dardır.
• Avrupa ülkelerinin çoğu bu gruba dahildir.

Gelişmemiş (Az Gelişmiş) Ülkelerin Nüfus Piramitleri Özellikleri

• Doğum oranı fazladır.
• Nüfus artış hızı yüksektir.
• Çocuk bağımlı nüfus oranı fazla yaşlı bağımlı nüfus oranı azıdr.
• Ortalama yaşam süresi kısadır.
• Çalışan nüfusun yaş ortalaması düşüktür.
• Çalışan nüfusun büyük bir bölümü tarım sektöründe çalışır.
• Kentsel nüfus oranı düşüktür.
• İş olanakları az olduğundan göç verme oranı yüksektir.
• Nüfusun ülke içine dağılışı doğal koşullardan daha fazla etkilenir.
• Genellikle nüfus piramitlerinin tabanı geniştir.
• Afrika ülkelerinin çoğu bu gruba dahildir.

Türkiye’nin Nüfus Piramidi

Türkiye’nin nüfus piramidinde taban kısmı geniştir. Bu durum Türkiye’nin genç nüfus oranının fazla yani doğum oranlarının fazla olduğunu gösterir. Piramidin tabanı son yıllarda daralma eğilimi göstermiştir. bu durum Türkiye’nin doğum oranlarının azaldığının göstergesidir. Türkiye’de nüfus yoğunluğu en fazla olan il İstanbul’dur. Türkiye nüfusunun %18,6 İstanbul’da yaşamaktadır. İstanbul’un nüfusu 15 milyon 29 bin 231 kişi ile Türkiye’de nüfusu en kalabalık olan ildir. İstanbul bu nüfusuyla dünyada 201 ülkeden 129 ülkenin nüfusunu geride bıraktı.

Gelişmemiş ülkelerin nüfus piramitleri özellikleri

• Doğum oranı fazladır.
• Nüfus artış hızı yüksektir.
• Çocuk bağımlı nüfus oranı fazladır.
• Yaşlı bağımlı nüfus oranı azdır.
• Ortalama yaşam süresi kısadır.
• Çalışan nüfusun yaş ortalaması düşüktür.
• İş gücü fazlası vardır.
• Çalışan nüfusun büyük bir bölümü tarım sektöründe çalışmaktadır.
• Kentsel nüfus oranı düşüktür.
• İş olanakları az olduğundan göç fazla gönderir.
• Nüfusun ülke içine dağılışı doğal koşullardan etkilenir.
• Genellikle nüfus piramitlerinin tabanları geniştir.
• Afrika ülkeleri nüfus piramitleri örnektir.

Gelişmiş ülkelerin nüfus piramitleri özellikleri

• Doğum oranı azdır.
• Nüfus artış hızı düşüktür.
• Çocuk bağımlı nüfus oranı azdır.
• Yaşlı bağımlı nüfus oranı fazladır.
• Ortalama yaşam süresi uzundur.
• Çalışan nüfusun yaş ortalaması yüksektir.
• İş gücü açığı vardır.
• Çalışan nüfusun büyük bölümü  tarım dışı sektörlerde çalışmaktadır.
• Nüfusun büyük bir bölümü kentlerde yaşar
• İş olanakları fazla olduğundan göç alma oranı yüksektir.
• Nüfusun ülke içinde dağılışı doğal koşullardan daha az etkilenir.
• Genellikle nüfus piramitlerinin tabanı dardır.
• Avrupa ülkeleri nüfus piramitleri bu şekildedir.

Ülkelerin Nüfus Piramitleri

Bu konuyla alakalı nüfus yoğunlukları ve özellikleri konusuna çalışılabilir. Bu konu içerisinde; Aritmetik nüfus yoğunluğu, tarımsal nüfus yoğunluğu, fizyolojik nüfus yoğunluğu işlenmiştir.

Bu ders notunu PDF olarak indirmek için tıklayınız.

Bu konuya Meb EBA üzerinden

• Nüfus piramitleri video izlemek için tıklayınız. Ders anlatım videosunu izlemek için tıklayınız.
• Nüfus piramitleri slayt indirmek için tıklayınız.