Akarsular ve Özellikleri

Akarsular ve özellikleri coğrafya 10.sınıf su kaynakları konusu içerisinde işlenmektedir. Daha önce okyanusları, denizleri ve gölleri işlemiştik. Bu dersimizde dünyada akarsuların genel özelliklerinden bahsedeceğiz. Türkiye’nin akarsuları ve özellikleri konusunu ayrı bir ders notu içinde işleyeceğiz. Şimdi derse başlayalım.

Akarsular ve Özellikleri ile İlgili Terimler

Akarsu: Belli bir yatak içerisinde eğime bağlı olarak akan sulara denir.

Akarsu Kaynağı: Akarsuyun doğduğu yere kaynak denir.

Akarsu Ağzı: Döküldüğü yere (deniz, göl vb) denir.

Akarsu Yatağı: Akarsuyun kaynağından ağzına kadar aktığı çukura denir.

Akarsuyun kollarıyla birlikte sularını toplayıp boşalttığı yere akarsu havzası denir. Dünyada havzası en geniş olan akarsu Amazon nehridir. Akarsu havzalarını birbirinden ayıran ve dağların zirvelerini takip eden çizgiye su bölümü çizgisi denir.

Havzalarına göre akarsular ikiye ayrılır. Sularını okyanuslar ve denizlere ulaştırabilen akarsulara açık havza akarsular denir. Sularını çeşitli nedenlerden dolayı okyanuslar ve denizlere ulaştıramayan akarsulara kapalı havza akarsular denir.

Akarsuyun bir kesitinden saniyede geçen su miktarına debi (akım) denir ve m³/sn olarak ifade edilir. Akarsuyun akımında yıl boyunca meydana gelen değişikliğe akarsu rejimi denir. Rejimlerine göre akarsular düzenli ve düzensiz rejimli akarsular olmak üzere ikiye ayrılır.

Düzenli rejimli akarsular: Akarsuyun akımındaki yıl boyunca meydana gelen değişiklik az ise düzenli rejimli akarsulardır.  Ekvatoral iklim bölgesinde yağış rejimi düzenli olduğu için burada Amazon ve Kongo nehirlerinin rejimleri düzenlidir.

Düzensiz rejimli akarsular: Akarsuyun akımında meydana gelen değişiklik fazla ise düzensiz rejimli bir akarsudur. Akdeniz, Muson ,Savan ve Step iklimlerinde akarsular düzensiz rejimlidir. Örneğin Muson iklimi yazları yağışlı kışları kurak  olduğu için bu bölgede yer alan Ganj ve İndus nehirleri düzensiz rejimli akarsulardır.

Akarsuların beslenme kaynakları; yağmur kar buz suları ile yeraltı suları, göller ve kaynak sularıdır. Bu nedenle akarsular beslenme kaynaklarına göre farklı isimlerle anılmaktadır.

Boyu çok uzun olduğu için farklı iklim bölgelerinden geçen birden fazla kaynaktan beslenen akarsulara karma rejimli akarsular denir. Dünyanın en uzun nehri olan Nil nehri (6600 km) kaynağını Doğu Afrika’da Viktorya gölünden alır. Ekvatoral, Savan, Çöl ve Akdeniz iklim bölgelerinden geçerek Akdenize dökülür. Bundan dolayı karma rejimli akarsulara örnektir.

Akarsu Drenaj Sistemi: akarsuyun kolları ile birlikte oluşturduğu ağa akarsu drenajı veya akarsu ağı denir. Drenaj tiplerinin oluşumunda yer şekilleri etkilidir.