Buzulların Oluşturduğu Yer Şekilleri
İçindekiler
Buzulların oluşturduğu yer şekilleri kutup bölgeleri ve dağların yüksek kesimlerinde etkili olan dış kuvvetlerdendir. Bu bölgelerde sıcaklıklar düşük olduğu için yağan kar erimeden üst üste birikir. Böylece yıl boyunca erimeden üst üste birikerek oluşan kar katmanlarına kalıcı (toktağan) kar denir.
Kalıcı karın yükselti sınırı enleme ve bakıya göre değişir. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe kalıcı karın yükselti sınırının düşmesi enleme göre değiştiğinin, Dağların Ekvator’a dönük yamaçlarda kalıcı kar sınırının kutuplara dönük yamaçlardan daha yüksekte yer alması bakıya göre değiştiğinin göstergesidir.
Yağan karların üst üste birikerek, zamanla eriyip donması sonucu neve buzulu oluşur. Neve buzulunu oluşturan taneler kar yağışı ve gittikçe artan basınç altında sıkışır ve taneler atında boşluklar kapanarak daha iri kristalli buzullar glasiye buzulunu oluşturur.
Buzullar oluştukları yere ve büyüklüklerine göre çeşitli isimler alırlar.
1) Sirk Buzulu: Kalıcı kar sınırının üzerinde çukur ve çanaklara yerleşmiş buzullardır.
2) Vadi Buzulu: Yüksek alanlarda vadi içlerinde oluşan buzullardır.
3) Örtü Buzulu: Geniş kara kütlelerini kaplayan kalın örtü oluşturan buzullardır. Örtü buzulları Grönland ve Antartika’da çok geniş alan kaplamaktadır.
4) Takke Buzulu: Yüksek dağların zirveleri kaplayan buzullardır. Ülkemizde Ağrı Dağı bu tip buzullara rastlanır.
5) Aysberg (Buz Dağı): Örtü buzullarından koparak akıntıların etkisiyle okyanus ve denizlerde ilerleyen buzullardır.
Buzulların Oluşturduğu Yer Şekilleri Nelerdir? | |
Aşındırma Şekilleri | Biriktirme Şekilleri |
|
|
Buzul Aşınım Şekilleri
Buzullar hareket halindedir. Buzulların hareketinin hızı, buzulun büyüklüğüne ve zeminin eğimine göre değişir.
1) Sirk Çukuru (Buz Yalağı)
Buzulların aşındırılmasıyla oluşan çukurlardır. Buzulların erimesiyle bu çukurlar su ile dolarak göl haline gelir. bu göllere sirk (buzul) gölü denir. Ülkemizde yüksek dağlarımızda yaygın görülen buzulların oluşturduğu yer şekillerindendir.
2) Buzul Vadisi
Yüksek dağlık alanlarda eğim yönünde hareket eden buzulların bulunduğu yeri aşındırması ile oluşan, enine profili “U” şeklindeki vadilerdir.
3) Hörgüç Kaya
Buzul aşındırmasına bağlı olarak kayaların yumuşak kısımlarının aşındırdığı, sert kısımların yüksekte kaldığı deve hörgücüne benzeyen şekillerdir.
Buzul Birikim Şekilleri
Buzulların aşındırma sonucunda kopardıkları materyalleri taşıyarak, eğimin azaldığı yerlerde biriktirirler biriken bu malzemelere buzul taşı (moren) denir.
1) Moren Setleri
Buzulların getirdiği malzemelerin üst üste birikmesi sonucunda moren setleri oluşur.
2) Drumlin
Eğimin azaldığı dağların eteklerinde kümeler halinde balina sırtına benzeyen buzul biriktirmelerinden oluşan alçak tepelerdir.
3) Sander Düzlüğü
Buzullardan çıkan akarsuların taşıdığı malzemeleri eğimin azaldığı yerde birikmesi sonucu oluşan yer şekilleridir.
Türkiye’de bugünkü yer şekillerinin oluşmasında en az etkili olan dış kuvvet buzullardır. Buzullaşmanın en yaygın olduğu alanlar Doğu Karadeniz dağları ile Mercan, Buzul, Erciyes, Ağrı, Süphan, Tendürek, Dedegöl, Sultan, Bey Dağı ile Uludağ’dır.
Karstik şekiller ders notunu görmek için tıklayınız.
derscografya.com/karstik-sekiller/
Buzulların oluşturduğu yer şekilleri eba kazanım testi çözmek için tıklayınız.
https://odsgm.meb.gov.tr/kurslar/Default.aspx
Buzulların oluşturduğu yer şekilleri pdf ders notlarını indirmek için tıklayınız.