Türkiye’nin Denizleri ve Boğazları

Türkiye’nin Denizleri ve Boğazları Ders Notu

Türkiye’nin denizleri ve boğazları; konusu içerisinde Türkiye’nin denizleri olan Karadeniz, Akdeniz, Ege Denizi ve tamamı ülkemiz sınırları içinde olan Marmara Denizi’nden bahsedeceğiz. Ayrıca Marmara’yı Karadeniz’e bağlayan İstanbul Boğazı ve Marmara’yı Ege denizine bağlayan Çanakkale Boğazı’ndan bahsedeceğiz.

Türkiye üç tarafı denizlerle çevrili bir yarımada ülkesidir. Türkiye’nin toplam kıyı uzunluğu 8333 km’dir. Türkiye’yi çevreleyen denizler, Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz’dir. Denizler arasında seviye ve tuzluluk farkı vardır. Bu durum Karadeniz ve Akdeniz arasında üst ve alt akıntılara sebep olmaktadır. Türkiye’yi çevreleyen denizler iç denizdir. (Bkz. İç deniz nedir? derscografya.com/okyanuslar-ve-denizler/#Ic_Denizler)

Karadeniz

Türkiye’nin kuzeyinde yer alan denizdir. Enlemin etkisiyle sıcaklık, tuzluluk ve buharlaşma oranı en azdır. Tuzluluk oranı yaklaşık ‰18’dir. 200 metre derinlikten sonra, zehirleyici kükürtlü hidrojen gazı nedeniyle balıklar yaşayamaz. Güneşlenme süresi az olması nedeniyle kıyı turizmi gelişmemiştir.

Beslenme kaynakları ve yağış fazlalığı nedeniyle Akdeniz’e göre seviyesi 15-30 cm daha yüksektir. Tuzluluk oranının düşük seviyesinin fazla olması nedeniyle Karadeniz’den Marmara Denizi’ne doğru üst akıntı, Marmara’dan Karadeniz’e doğru ise alt akıntı mevcuttur.

Dağları kıyı çizgisine paralel uzanması nedeniyle girinti çıkıntı az, kıta sahanlığı dar, doğal liman sayısı az, falezler ise fazladır. Boyuna kıyı tipi görülür. (Bkz.derscografya.com/kiyi-tipleri-ve-ozellikleri/#2_Boyuna_Kiyilar)

Marmara Denizi

Türkiye sınırları içinde bir iç denizimizdir. Coğrafi konum nedeniyle Karadeniz ile Akdeniz arasında geçiş özelliği gösterir. Türkiye’nin etrafındaki denizlerin en küçüğüdür. Marmara denizi İstanbul boğazı ile Karadeniz’e Çanakkale Boğazı ile Ege Denizi’ne bağlanır.

Akıntıların karşılaşma yerleri boğazlar olduğu için buralar balık yönünden zengindir. Kıyı turizmi gelişmiştir. İstanbul ve Çanakkale boğazları ticaret, ulaşım ve jeopolitik açıdan büyük öneme sahiptir. Marmara denizi üzerinde yer alan İstanbul limanı Türkiye’nin en büyük ve en işlek limanıdır.

Ege Denizi

Türkiye’nin batısında yer alan denizdir. Adalar denizi olarakta bilinir. Dağlar kıyı çizgisine dik uzandığı için kıta sahanlığı geniş ve doğal liman sayısı fazladır.  Enine Kıyı tipi görülür. (Bkz: derscografya.com/kiyi-tipleri-ve-ozellikleri/#1_Enine_Kiyilar)

Girinti çıkıntı çok fazla olduğu için Türkiye’nin en uzun kıyı şeridi Ege Denizi’nde yer almaktadır. Güneşlenme süresi fazla olup kıyı turizmi gelişmiştir.

Akdeniz

Türkiye’nin güneyinde yer alan Akdeniz enlemden dolayı sıcaklık, tuzluluk ve buharlaşma oranı en fazladır. Akdeniz tuzluluk oranı yaklaşık ‰36’dır. Akdeniz’in çok tuzlu ve yoğun suları alt akıntı ile Marmara denizine ulaşır.

Dağlar kıyıya paralel uzandığı için genel olarak kıta sahanlığı dar olup, doğal liman oluşumu azdır. Boyuna kıyı tipi görülür. Güneşlenme süresi uzundur bu nedenle kıyı turizmi gelişmiştir.

İstanbul Boğazı

İstanbul boğazı Marmara’yı Karadeniz’e bağlar ve dünyanın en dar su yollarındandır. Karadeniz’e kıyı olan ülkeleri açık denizlere bağlayan tek su yoludur. Bu nedenle stratejik bakımdan önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle Türkiye’nin jeopolitik konumunun önemini arttırmaktadır.

İstanbul boğazının en geniş yeri 3600 metre ile Anadolu feneri ile Türkeli feneri arasında yer alan kısımdır. En dar yeri ise Anadolu hisarı ve Rumeli Hisarı arasında 698 metredir. İstanbul boğazının derinliği 30 ile 110 metre arasında değişmektedir. Boğazda Karadeniz’den Marmara’ya doğru bir üst akıntı vardır. Boğazın dar oluşu keskin dönüşlere sahip oluşu bu yüzden gemilerin sık rota değiştirmesine neden olmaktadır. Bu durum gemi kazalarına da neden olmaktadır.

Çanakkale Boğazı

Marmara’yı Ege Denizi’ne bağlayan Çanakkale Boğazı’nın en geniş yeri 3600 metre güney sınırıdır. En dar yeri ise 1200 metre Çanakkale ile Kilitbahir arasında yer alan kısımdır. Boğazın derinliği 50 ile 140 metre arasında değişir.

İstanbul ve Çanakkale Boğazları Dünyanın en işlek su yollarından biridir. Boğazlardan yılda yaklaşık 50.000 gemi geçmektedir. Bu rakamla İstanbul ve Çanakkale boğazları Panama Kanalı’nın 4 katı, Süveyş kanalının 3 katı deniz yolu trafiğine sahne olmaktadır.