Yer Altı Suları ve Kaynaklar

Yer Altı Suları ve Kaynaklar Ders Notu

Yer altı suları ve kaynaklar 10.sınıf coğrafya konuları içerisinde yer almaktadır. Yeryüzünden yer altına sızan ve çeşitli derinliklerde biriken suların hepsine yer altı suyu denir. Yer altı suları dünyadaki tatlı suların %30,8 ‘ini oluşturmaktadır. Yeryüzündeki akarsu ve göllerin toplam suyundan daha fazla su bulundururlar.

Yer altına sızan sular geçirimli tabakadan geçerek geçirimsiz tabaka üzerinde birikir. Yer kabuğu içinde yer altı sularını bulunduran su ile dolu tabakalara akifer denir. Saf su olmayan yer altı suları içinde bir takım mineraller ve bileşikler bulunur.

Yer altı suların beslenmesinde etkili olan faktörler:

• En önemli faktör yağış miktarıdır.
• Yağış türü
• Arazinin geçirimliliği
• Arazinin eğimi
• Bitki örtüsü
• Buharlaşma miktarı

Kumtaşı, çakıltaşı, kalker (kireç taşı), volkanik tüfler, alüvyonlar geçirimli zeminleri oluşturur. Bu nedenle karstik araziler ve alüvyal ovalar geçirimlilik fazla olduğu için yer altı suları bakımından zengindir. Kil, marn, şist, granit gibi kayaçlar geçirimsiz tabakalardan oluşur.

Kaynaklar ve Çeşitleri

Yer altı sularının yeryüzüne çıktığı yere kaynak denir. Kaynaklara halk arasında pınar, çeşme, göz, göze, kayak ve menba gibi isimler verilmiştir. Kaynaklar suların sıcaklıklarına, kimyasal bileşimlerine ve yer yüzüne çıkış özelliklerine göre farklılık gösterirler. Kaynaklar soğuk ve sıcak su kaynakları olmak üzere ikiye ayrılır.

Yüzeye yakın olan yerlerden çıkan bu sular dış koşullardan daha çok etkilenir.  Bu nedenle soğuk su kaynaklarının akımları ve suların sıcaklıkları yıl boyunca değişir.

Yamaç (Vadi) Kaynağı

Vadi yamaçlarının yer altı suyu tabakasını kestiği yerlerde ortaya çıkan kaynaklardır. En yaygın görülen kaynak çeşididir.

Karstik Kaynak

Karstik arazilerde kalın kalker tabakaları arasındaki çatlaklar ve boşluklarda biriken yer altı sularıdır. Suları kireçlidir. Karstik kaynaklarının bazılarına voklüz adı da verilir. suları yer altından yeryüzüne gür bir şekilde çıkmaktadır. Bu nedenle yağışlı dönemde gür olarak akan sular kurak dönemde suları çekilir.

Artezyen Kaynağı

Geçirimsiz iki tabaka arasındaki geçirimli tabakada bulunan yer altı suyunun insanlar tarafından sondaj yapılarak yeryüzüne çıkarılmasıdır. Artezyen kaynağında sular basıncın etkisiyle püskürerek çıkar. Diğer kaynaklardan farkı beşeri (yapay) bir kaynak oluşudur.

Suları yerin derinliklerinden gelen kaynaklardır. Bu nedenle akımları ve sıcaklıkları yıl boyunca aynıdır. Madensel tuz ve mineral bakımdan zengindir.  Sıcak su kaynaklarının dağılışı ile fay hatları, levha sınırları, deprem bölgeleri ve volkanizmanın dağılışına paralellik gösterir. Çünkü buralar yer kabuğunun kırılgan yerleridir.

Fay Kaynağı

Yer kabuğundaki fay hatları boyunca ısınarak yer yüzüne çıkan kaynaklardır. Genellikle mağmatik sulardan beslendiği için akımları yıl boyunca pek fazla değişmez. Yerin derinliklerinden geldiği için mineral madde bakımından zengindir. Bu nedenle sağlık yönünden şifalı sulardır.

Gayzer Kaynağı

Aktif volkanik bölgelerde yer altındaki sıcak suların ve su barının basıncın etkisiyle belli aralıklarda püskürmesiyle yer yüzüne çıkan sıcak sulardır. Gayzer kaynaklarına; ABD, İzlanda, Japonya, Yeni Zelanda gibi ülkelerde yaygın olarak görülür.

Not: Türkiye’de aktif volkanik araziler olmadığı için gayzer kaynaklarına rastlanmaz.